Abstract
The aim of the paper is to distinguish and analyse, presented in gerontological literature, types (variants) of shaping one’s own educational environment by seniors. The subject of interest are results of research and theoretical analysis in which the authors described the ways of shaping educational environment used by elderly people that would lead to a harmony between oneself and the outside world. Forty articles have been analysed. There have been three types of own shaping educational environment in the period of late adulthood distinguished: 1. A type oriented at community., 2. A type oriented at spirituality, 3. A type oriented at one’s own well-being. The above types correspond to the three different ways of understanding the notion of successful ageing.
References
Baltes, P.B., Baltes, M.M. (1990). Psychological perspectives on successful ageing: the model of selective optimization with compensation. W: P.B. Baltes, M.M. Baltes (red.), Successful Ageing. Perspectives from the Behavioral Sciences (s. 1–34). Cambridge: Cambridge University Press.
Black, H.K., Rubinstein, R.L. (2009). The effect of suffering on generativity: accounts of elderly African American men. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 64 (2), 296–303.
Bohnsack, R., Schäffer, B. (2004). Koniunktywne doswiadczenzia i media – ku dokumentarnej rekonstrkcji kategorii pokolenia. W: S. Krzychała (red.), Społeczne przestrzenie doświadczenia. Metoda interpretacji dokumentarnej. (s. 131–151). Wroclaw: Dolnośląska Szkola Wyższa TWP.
Boulton-Lewis, G.M., Buys, L., Lovie-Kitchin, J. (2006). Learning and active aging. Educational gerontology, 32 (4), 271–282. http://dx.doi.org/10.1080/ 03601270500494030.
Borczyk, W., Wnuk, W. (2012). Edukacja w starości i do starości. W: B. SzaturJaworska (red.), Strategie działania w starzejącym się społeczeństwie. Tezy i rekomendacje. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa. Pozyskano z: http://brpo.gov.pl/sites/default/files/13541772380.pdf.
Borowski, A. (2014). Wspólnota jako Kategoria Socjologiczna – na przykładzie Studium Wspólnoty Religijnej. International Letters of Social and Humanistic Sciences, (11), 1–168.
Brzezińska, A. (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Bugajska, B. (2005). Tożsamość człowieka w starości. Studium socjopedagogiczne. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Bugajska, B. (2015). Dziewiąta faza cyklu życia – propozycja poszerzenia teorii psychospołecznego rozwoju E.H. Eriksona. Biblioteka Gerontologii Społecznej, 1 (9), 19–36.
Cernin, P.A., Lysak, C., Lichtenberg, P.A. (2011). A comparison of self-rated and objectively measured successful aging constructs in an urban sample of African American older adults. Clinical Gerontologist, 34, 89–102. http://dx.doi.org/10.1080/07317115.2011.539525.
Comte-Sponville, A. (2011). Duchowość ateistyczna. Wprowadzenie do duchowości bez Boga. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Crowther, M.R., Parker, M.W., Achenbaum, W.A., Larimore, W.L., Koenig, H.G. (2002). Rowe and Kahn’s model of successful aging revisited: positive spirituality – the forgotten factor. The Gerontologist, 42 (5), 613–620.
Dubas, E. (2000). Świat wewnętrzny jako przestrzeń życia człowieka.W: M. Dzięgielewska (red.), Przestrzeń życiowa i społeczna ludzi starszych (s. 117–128). Łódź.
English, T., Carstensen, L.L. (2014). Selective narrowing of social networks across adulthood is associated with improved emotional experience in daily life. International journal of behavioral development, 38 (2), 195–202. http://dx.doi.org/10.1177/0165025413515404.
Erikson, E.H. (1982). The Life Cycle Completed. New York: Norton.
Erikson, E.H., Erikson, J.M., Kivnick, H.Q. (1986). Vital Involvement in Old Age. New York: Norton.
Fabiś, A. (2015). Rozwój duchowy jako atrybut dojrzałości w starości. Biblioteka Gerontologii Społecznej, 1 (9), 11–18.
Gil, A., Nowacka, U., Siguencia, L.O. (2012). Analysis of selected areas of educational activity of senior citizens. SOCIETY, INTEGRATION, EDUCATION. Proceedings of the International Scientific Conference, 1, 487–493. http://dx.doi.org/10.17770/sie2012vol1.75.
Grotowska, S. (2013). Relacje międzypokoleniowe i role społeczne w starszym wieku. Perspektywa seniorów zaangażowanych w organizacjach katolickich. W: A. Kotlarska-Michalska (red.), Człowiek stary w rodzinie i społeczeństwie (s. 17–40). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Halicka, M. (2004). Satysfakcja życiowa ludzi starych. Białystok: Wydawnictwo Akademii Medycznej.
Halicki, J. (2010). Obrazy starości rysowane przeżyciami seniorów. Białystok: Wyd. Uniwersytetu w Białymstoku.
Harris, P.B. (2008). Another wrinkle in the debate about successful aging: The undervalued concept of resilience and the lived experience of dementia. The International Journal of Aging and Human Development, 67 (1), 43–61. http://dx.doi.org/10.2190/AG.67.1.c.
Heszen-Niejodek, I., Gruszczyńska, E. (2004). Wymiar duchowy człowieka, jego znaczenie w psychologii zdrowia i jego pomiar. Przegląd Psychologiczny, 47 (1), 15–31.
Illeris, K. (2006). Trzy wymiary uczenia się. Wrocław: DSWE.
Jankowski, D. (2006). Środowisko edukacyjne człowieka dorosłego jako problem pedagogiki społecznej i andragogiki. Rocznik Andragogiczny, 13.
Jankowski, D. (2012). Edukacja i autoedukacja: współzależność, konteksty, twórczy rozwój. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Jarvis, P. (2012). Transformatywny potencjał uczenia się w sytuacjach kryzysowych. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 3, 127–136.
Jeste, D.V., Depp, C.A., Vahia, I.V. (2010). Successful cognitiveand emotional aging. World Psychiatry, 9, 78–84. http://dx.doi.org/10.1002/j.2051-5545. 2010.tb00277.x.
Kaczmarczyk, M., Trafiałek, E. (2007). Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie się. Gerontologia Polska, 15 (4), 116–118.
Kałużny, R. (2014). Międzypokoleniowe uczenie się w refleksyjnym dialogu dziadków i wnuków. W: M. Muszyński (red.), Międzypokoleniowe uczenie się (s. 47–56). Łódź: Wyd. UŁ.
Kargul, J. (2005). Obszary pozaformalnej i nieformalnej edukacji dorosłych. Wrocław: DSWE.
Klus-Stańska, D. (2010). Dydaktyka wobec chaosu pojęć i zdarzeń. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Kozerska, A. (2012). Metodologiczne koncepcje badań nad środowiskiem edukacyjnym. W: A. Gofron, A. Kozerska (red.), Podstawy edukacji. Propozycje metodologiczne (s. 169–182). Kraków: Impuls.
Kozerska, A. (2013). Obiektywne środowisko edukacyjne seniorów w Polsce. Edukacja Dorosłych, 2, 47–57.
Kozerska, A. (2015). Social Network Types Among Polish Senior Citizens and Perception of the Quality of Their Lives. SOCIETY, INTEGRATION, EDUCATION. Proceedings of the International Scientific Conference, 4, 67–79. http://dx.doi.org/10.17770/sie2015vol4.340.
Malec, M. (2012). Gerotranscendencja – teoria pozytywnego starzenia się. Założenia i znaczenie. Dyskursy Młodych Andragogów, 13, 45–60.
Mannheim, K. (1992–1993). Problem pokoleń. A. Mizińska-Kleczkowska (tłum.). Colloquia Communia, 1–12, 136–169.
Mather, M., Carstensen, L.L. (2003). Aging and attentional biases for emotional faces. Psychological Science, 14 (5), 409–415. http://dx.doi.org/10.1111/ 1467-9280.01455.
Mead, M. (1978). Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego. Warszawa: PWN.
Mezirow, J. (1996). Contemporary paradigms of learning. Adult Education Quarterly, 46 (3), 158–172. http://dx.doi.org/10.1177/074171369604600303.
McFadden, S.H. (1995). Religion and Well-Being in Aging Persons in an Aging Society. Journal of Social Sciences, 51 (2), 161–175. http://dx.doi.org/ 10.1111/j.1540-4560.1995.tb01329.x.
Palemba, N. (2014). Podmiot w poszukiwaniu harmonii z sobą i światem – stosunki społeczne w czasach chaosu. Wrocławskie Studia Politologiczne, 16, 94–108.
Piasecka, M. (2015). (In-)Visible Living Space as the Educational Space Dreams-Self-Narration in Biographies of Elderly People. SOCIETY, INTEGRATION, EDUCATION. Proceedings of the International Scientific Conference, 4, 148–164. http://dx.doi.org/10.17770/sie2015vol4.499.
Roberson, D.N., Merriam, A.B. (2005). The self-direcetd learning process of older, rural adults. Adult Education Quarterly, 55 (4), 269–287. http://dx.doi.org/10.1177/0741713605277372.
Rote, S., Hill, T.D., Ellison, C.G. (2013). Religious attendance and loneliness in later life. The Gerontologist, 53 (1), 39–50. http://dx.doi.org/10.1093/ geront/gns063.
Rowe, J.W., Kahn, R.L. (1998). Successful aging. New York: Pantheon Books.
Seligman, M.E.P. (1993). Optymizmu można się nauczyć: jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Poznań: Media Rodzina.
Semków, J. (2001). Wielość wymiarów przestrzeni życiowej ludzi w III wieku. W: M. Dzięgielewska (red.), Przestrzeń życiowa i społeczna ludzi starszych (s. 27–32). Łodź.
Semków, J. (2007). Andragogiczne uniwersalia – mit czy rzeczywistość? W: E. Dubas (red.), Uniwersalne problemy andragogiki i gerontologii (s. 35– 40). Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Sroczyński, W. (2007). „Środowisko niewidzialne” w andragogice. Środowisko z punktu widzenia andragogiki humanistycznej. W: B. Juraś-Krawczyk (red.), Wybrane obszary badawcze andragogiki (s. 23–45). Łódź: Wydawnictwo WSHE.
Straś-Romanowska, M. (2001). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, (t. 2, s. 263–292). Warszawa: PWN.
Strawbridge, W.J., Wallhagen, M.I., Cohen, R.D. (2002). Successful aging and well-being: Self-rated compared with Rowe i Kahn. The Gerontologist, 42, 727–733. http://dx.doi.org/10.1093/geront/42.6.727.
Stinson, A.M. (2013). Spiritual Life Review with Older Adults: Finding Meaning in Late Life Development. University of South Florida.
Szarota, Z. (2009). Seniorzy w przestrzeni kulturalno-edukacyjnej społeczeństwa wiedzy. Chowanna, 2 (33), 77–96.
Sulik, M. (2009). Jesień życia kobiety – aspekty edukacyjne. Chowanna 2 (33), 143–154.
Taylor, E.W., Cranton, P. (2013). A theory in progress? Issues in transformative learning theory. European Journal for Research on the Education and Learning of Adults, 4 (1), 33–47. http://dx.doi.org/10.3384/rela.2000-7426.201341.
Thiele, D.M., Whelan, T.A. (2008). The relationship between grandparent satisfaction, meaning, and generativity. International Journal of Aging and Human Development, 66 (1), 21–48. http://dx.doi.org/10.2190/AG.66.1.b.
Tornstam, L. (2005). Gerotranscendence. A developted theory of positive aging, New York.
Tornstam, L. (2011). Maturing into gerotranscendence. The journal of Transpersonal Psychology. 43 (2), 166–180.
Trafiałek, E. (2009). Narodowa strategia spójności a profilaktyka wykluczenia społecznego ludzi starych. Chowanna, 2 (33), 187–202.
Woźniak, B. (2012). Zaangażowanie religijne a stan zdrowia osób w wieku podeszłym: mechanizmy zależności, wybrane wyniki badań. Przegląd Socjologiczny, 2, 207–242.
Villar, F. (2012). Successful ageing and development: The contribution of generativity in older age. Aging & Society, 32, 1087–1105. http://dx.doi.org/ 10.1017/S0144686X11000973.
Villar, F., Serrat, R. (2014). A Field in Search of Concepts: The Relevance of Generativity to Understanding Intergenerational Relationships. Journal of Intergenerational Relationships, 12 (4), 381–397. http://dx.doi.org/10.1080/ 15350770.2014.960352.
Villar, F., Celdrán, M., Triadó, C. (2012). Grandmothers offering regular auxiliary care for their grandchildren: An expression of generativity in later life? Journal of Women & Aging, 24 (4), 292–312. http://dx.doi.org/10.1080/ 08952841.2012.708576.
Zielińska-Więczkowska, H., Kędziora-Kornatowska, K., Kornatowski,T. (2008). Starość jako wyzwanie. Gerontologia Polska, 16 (3), 131–136.
Zielińska-Więczkowska, H., Kędziora-Kornatowska, K. (2009). Jakość starzenia się i starości w subiektywnej ocenie słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Gerontologia Polska, 17 (3), 1–6.
Zielińska-Więczkowska, H., Kędziora-Kornatowska, K. (2010). Determinanty satysfakcji życiowej w późnej dorosłości – w świetle rodzimych doniesień badawczych. Psychogeriatria Polska, 7 (1), 11–16.
Znaniecki, F. (1988). Wstęp do socjologii, Warszawa: PWN.
Zoom na UTW. Raport z badania. (2012). Pozyskany z: http://zoomnautw.pl/wpcontent/uploads/2012/05/Zoom_na_UTW_RAPORT_calosciowy_www.pdf.