Funkcjonowanie osobowości w zakresie self i relacji społecznych a profile funkcjonalnych stanów Ja

• Piotr Przybylski

  Uniwersytet Zielonogórski, 2. Centrum Analizy Transakcyjnej w Poznaniu

  https://orcid.org/0000-0003-3543-2009

• Lidia Cierpiałkowska

  1. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2. Uniwersytet Zielonogórski

  https://orcid.org/0000-0002-3365-9851

Cel: W aktualnych klasyfikacjach zaburzeń psychicznych i zachowania tj. ICD-11 (2022) oraz DSM-5-TR (2024) dominuje podejście dymensjonalne nad kategorialnym, zwłaszcza do zaburzeń osobowości. Podejście wielowymiarowe stawia nowe wyzwania dla klinicystów i psychoterapeutów zarówno w zakresie diagnozy opisowej, jak i strukturalno-funkcjonalno-dynamicznej osobowości. Pojawia się pytanie czy teorie osobowości, będące podstawą różnych modalności psychoterapii, w tym założenia analizy transakcyjnej wnoszą wystarczającą podstawę do dymensjonalnego opisu w zakresie funkcjonowania self i funkcjonowania interpersonalnego osoby. Celem projektu badawczego była próba odpowiedzi na pytanie czy osoby z zaburzeniami osobowości różnią się od osób bez zaburzeń osobowości profilem behawioralnych, społecznych i komunikacyjnych przejawów funkcjonowania, tj. egogramem funkcjonalnych stanów Ja. Założyliśmy, że różnice między profilami pozytywnie i negatywnie używanych funkcjonalnych stanów Ja mogą stanowić podstawę diagnozy poziomu funkcjonowania osobowości w zakresie self i relacji interpersonalnych.

Metody i badani: poziom funkcjonowania osobowości zbadano przy użyciu Skali Funkcjonowania Self i Interpersonalnego (The Self and Interpersonal Functioning Scale, SIFS; Soroko i in., 2025), stany Ja zbadano Kwestionariuszem Stanów Ja (Matkowski i in., 2016). Grupa badana liczyła 106 osób w wieku 18 - 65 lat.

Wyniki: Wyniki wskazują, że osoby z zaburzeniami osobowości istotnie różnią się od osób z osobowością normalną pod względem nasilenia zarówno pozytywnych, jak i negatywnych stanów Ja. Badani z zaburzeniami osobowości częściej niż osoby bez zaburzeń osobowości korzystają z negatywnie używanych stanów Ja Dziecka Zbuntowanego i Dziecka Podporządkowanego oraz ujawniają mniejsze doinwestowanie Dorosłego. Opis poziomu funkcjonowania w zakresie self i interpersonalnym przy użyciu egogramu funkcjonalnego analizy transakcyjnej może stanowić wiarygodną podstawę do podejmowania decyzji diagnostycznych przez klinicystów i terapeutów.

1. Piotr Przybylski - Uniwersytet Zielonogórski, 2. Centrum Analizy Transakcyjnej w Poznaniu

   .

2. Lidia Cierpiałkowska - 1. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2. Uniwersytet Zielonogórski

   .

APA. (2024) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, Text Revision (DSM-5-TR). Washington: American Psychiatric Association

Avasthi, A., Sarkar, S., & Grover, S. (2014). Approaches to psychiatric nosology: A viewpoint. Indian Journal of Psychiatry, 56(3), 301. https://doi.org/10.4103/0019-5545.120560

Bach, B., & Simonsen, S. (2021). How does level of personality functioning inform clinical management and treatment? Implications for ICD-11 classification of personality disorder severity. Current Opinion in Psychiatry, 34(1), 54. https://doi.org/10.1097/YCO.0000000000000658

Bach, B., Kramer, U., Doering, S., di Giacomo, E., Hutsebaut, J., Kaera, A., De Panfilis, C., Schmahl, C., Swales, M., Taubner, S., & Renneberg, B. (2022). The ICD-11 classification of personality disorders: A European perspective on challenges and opportunities. Borderline Personality Disorder and Emotion Dysregulation, 9(1), 12. https://doi.org/10.1186/s40479-022-00182-0

Bando, H. (2018). Transactional Analysis Would Be Useful For Various Situations In Psychotherapy. Psychology and Psychotherapy: Research Study, 1(1), 1–3.

Berne, E. (1961). Transactional analysis in psychotherapy: The classic handbook to its principles. Souvenir Press.

Berne, E. (1966). Principles of Group Treatment. Grove Press, INC.

Clarkin JF, Caligor E, Stern BL, Kernberg OF. (2019). Manual for the Structured Interview of Personality Organization–Revised (STIPO-R). New York: Personality Disorders Institute, Weill Medical College of Cornell University.

Cornell, W. F., de Graaf, A., Newton, T., & Thunnissen, M. (2018). Into TA: A Comprehensive Textbook on Transactional Analysis. Karnac Books Ltd.

Cox, M. (1999). The Relationship between Ego State Structure and Function: A Diagrammatic Formulation. Transactional Analysis Journal, 29(1), 49–58. https://doi.org/10.1177/036215379902900109

Craig, R. J., & Olson, R. E. (1988). Changes in Functional Ego States following Treatment for Drug Abuse. Transactional Analysis Journal, 18(1), 68–72. https://doi.org/10.1177/036215378801800111

Dusay, J. M. (1977). Egograms: How I see you and you see me (First Edition). Harper & Row.

Erskine, R. G. (2018). Transactional Analysis in Contemporary Psychotherapy. Routledge.

Eubanks, C. F., Muran, J. C., & Safran, J. D. (2019). Repairing alliance ruptures. W Psychotherapy relationships that work: Evidence-based therapist contributions, Vol. 1, 3rd ed (s. 549–579). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/med-psych/9780190843953.003.0016

Frączek, A. (2020). Psychoterapia indywidualna adolescentów w analizie transakcyjnej. W I. Grzegorzewska, L. Cierpiałkowska, & A. R. Borkowska (Red.), Psychologia Kliniczna dzieci i młodzieży (s. 879–898). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN S.A.

Frączek, A., Smelkowska, A., Bobrowska, I., Cierpiałkowska, L., Przybylski, P., Zaręba, F. (2022). Dymensjonalny model diagnozy zaburzeń osobowości w perspektywie koncepcji Analizy Transakcyjnej. Materiały szkoleniowe Centrum Analizy Transakcyjnej. Materiały niepublikowane, Poznań

Gamache, D., Savard, C., Leclerc, P., & Côté, A. (2019). Introducing a short self-report for the assessment of DSM–5 level of personality functioning for personality disorders: The Self and Interpersonal Functioning Scale. Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment, 10(5), 438–447. https://doi.org/10.1037/per0000335

Gutiérrez, F., Aluja, A., Rodríguez, C., Gárriz, M., Peri, J. M., Gallart, S., Calvo, N., Ferrer, M., Gutiérrez-Zotes, A., Soler, J., & Pascual, J. C. (2023). Severity in the ICD-11 personality disorder model: Evaluation in a Spanish mixed sample. Frontiers in Psychiatry, 13. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2022.1015489

Haslam, N. (2003). The dimensional view of personality disorders: A review of the taxometric evidence. Clinical Psychology Review, 23(1), 75–93. https://doi.org/10.1016/S0272-7358(02)00208-8

Haslam, N., McGrath, M. J., Viechtbauer, W., & Kuppens, P. (2020). Dimensions over categories: A meta-analysis of taxometric research. Psychological Medicine, 50(9), 1418–1432. https://doi.org/10.1017/S003329172000183X

Hay, J. (2009). Transactional Analysis for Trainers (2nd Edition). Sherwood Publishing.

Heathcote, A. (2006). Applying Transactional Analysis to the Understanding of Narcissism. Transactional Analysis Journal, 36(3), 228–234. https://doi.org/10.1177/036215370603600306

Hopwood, C. J., Morey, L. C., & Markon, K. E. (2023). What is a psychopathology dimension? Clinical Psychology Review, 106, 102356. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2023.102356

Little, R. (2016). Transference-countertransference focused Transactional Analysis. W R. G. Erskine (Red.), Transactional Analysis in Contemporary Psychotherapy (s. 27–53). Karnac Books Ltd.

Luyten, P., & Blatt, S. J. (2011). Integrating theory-driven and empirically-derived models of personality development and psychopathology: A proposal for DSM V. Clinical Psychology Review, 31(1), 52–68. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2010.09.003

Matkowski, M., Więcławski, W. (2016) Kwestionariusz stanów Ja. Wersja eksperymentalna.

Mellacqua, Z. (2020). Transactional Analysis of Schizophrenia: The Naked Self. Routledge.

Morey, L. C., McCredie, M. N., Bender, D. S., & Skodol, A. E. (2022). Criterion A: Level of personality functioning in the alternative DSM–5 model for personality disorders. Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment, 13, 305–315. https://doi.org/10.1037/per0000551

Mulder, R. T. (2021). ICD-11 Personality Disorders: Utility and Implications of the New Model. Frontiers in Psychiatry, 12. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2021.655548

Nakao, M., Kumano, H., Nomura, S., Kuboki, T., & Murata, K. (1999). Assessment of ego state in anorexia nervosa and bulimia nervosa. Acta Psychiatrica Scandinavica, 99(5), 385–387. https://doi.org/10.1111/j.1600-0447.1999.tb07245.x

Przybylski, P., Cierpiałkowska, L., & Rusnak, D. (2023). Zaburzenia osobowości a stany Ja – mediująca rola zdolności do mentalizacji. Edukacyjna Analiza Transakcyjna, 12, Article 12. https://doi.org/10.16926/eat.2023.12.02

Safran, J. D., Muran, J. C., & Proskurov, B. (2009). Alliance, negotiation, and rupture resolution. W Handbook of evidence-based psychodynamic psychotherapy: Bridging the gap between science and practice (s. 201–225). Humana Press/Springer Nature. https://doi.org/10.1007/978-1-59745-444-5_9

Soroko, E., Cieciuch, J., & Gamache, D. (2025). Validation of the Polish Self and Interpersonal Functioning Scale (SIFS-PL) in community and clinical samples. Current Issues in Personality Psychology. https://doi.org/10.5114/cipp/194231

Steiner, C. (1990). Scripts People Live: Transactional Analysis of Life Scripts. Grove Press.

Stewart, I., & Joines, V. (2021). Analiza transakcyjna dzisiaj: Nowe wprowadzenie. Dom Wydawniczy Rebis.

Tudor, K. (2010). The State of the Ego: Then and Now. Transactional Analysis Journal, 40(3–4), 261–277. https://doi.org/10.1177/036215371004000311

Tudor, K., & Widdowson, M. (2008). From Client Process to Therapeutic Relating: A Critique of the Process Model and Personality Adaptations. Transactional Analysis Journal, 38(3), 218–232. https://doi.org/10.1177/036215370803800304

Vos, J., & van Rijn, B. (2021). The Evidence-Based Conceptual Model of Transactional Analysis: A Focused Review of the Research Literature. Transactional Analysis Journal, 51(2), 160–201. https://doi.org/10.1080/03621537.2021.1904364

Vos, J., & van Rijn, B. (2022). The Effectiveness of Transactional Analysis Treatments and Their Predictors: A Systematic Literature Review and Explorative Meta-Analysis. Journal of Humanistic Psychology, 00221678221117111. https://doi.org/10.1177/00221678221117111

Widdowson, M. (2011). Depression: A Literature Review on Diagnosis, Subtypes, Patterns of Recovery, and Psychotherapeutic Models. Transactional Analysis Journal, 41(4), 351–364. https://doi.org/10.1177/036215371104100411

Williams, I. C., & Glarino, G. G. (2023). The Efficacy of Transactional Analysis as a Community-Based Intervention for Substance Use Disorder. Transactional Analysis Journal, 53(3), 256–269. https://doi.org/10.1080/03621537.2023.2213970

World Health Organization (WHO). ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics (dostęp z dnia: 24.08.2023 r.). https://icd.who.int/browse11/l-m/en

Yokoyama, T., & Bando, H. (2019). Characteristic Egogram State of Younger Generation. Edelweiss: Psychiatry Open Access, 25–28. https://doi.org/10.33805/2638-8073.120

Zettl, M., Volkert, J., Vögele, C., Herpertz, S. C., Kubera, K. M., & Taubner, S. (2020). Mentalization and criterion a of the alternative model for personality disorders: Results from a clinical and nonclinical sample. Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment, 11(3), 191–201. https://doi.org/10.1037/per0000356

• pdf (Angielski)

Prawa autorskie (c) 2025 Piotr Przybylski; Lidia Cierpiałkowska

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.