Zabawa rówieśnicza w transformacji: od podwórkowego „berka” do internetowego „challenge’u”

• Joanna Dziekońska

  Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

  https://orcid.org/0000-0001-8294-4598

W artykule przedstawiono analizę specyfiki wyzwań internetowych (tzw. „challenge’y”) popularnych wśród dzieci i młodzieży w kontekście tradycyjnych zabaw rówieśniczych. Aktywności te traktuje się jako nowy element współczesnej kultury dziecięcej i tym samym postrzega jako następstwo transformacji zabawy rówieśniczej. Problemy badawcze skoncentrowano na określeniu cech tradycyjnych zabaw rówieśniczych obecnych w wyzwaniach internetowych oraz nowych elementów wprowadzanych przez zabawy cyfrowe w porównaniu do zabaw podwórkowych. Posługując się netnografią jako metodą gromadzenia danych, dokonano identyfikacji i obserwacji wyzwań internetowych publikowanych w popularnej wśród dzieci i młodzieży aplikacji TikTok. Analiza tematyczna pozwoliła wyłonić elementy ciągłości zachowane w „challenge’ach”, takie jak: kolektywność i współpraca; rozrywka i śmiech, rytualność i symboliczność, rywalizacja i próba sił oraz twórczość i kreacja. Wśród cech wyróżniających zabawy internetowe dostrzeżono: cyfrowe uwiecznienie i widoczność, wymiar publiczny i globalny, radykalizacja form i treści, performatywność oraz logikę platform.

1. Joanna Dziekońska - Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

   Adiunkt w Katedrze Dydaktyki i Wczesnej Edukacji na Wydziale Nauk Społecznych UWM w Olsztynie. Absolwentka pedagogiki, dziennikarstwa i komunikacji społecznej oraz logopedii. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół dziecięcej aktywności w interencie oraz współczesnych przemianach dzieciństwa. Swoje badania w ostatnim czasie koncentruje na analizowaniu nowego oblicza kultury dziecięcej. Jest autorką książki „Kultura dziecięca w internecie. Studium netnograficzne”, współredaktorką czterech tomów pt. Cyfrowy tubylec w szkole – diagnozy i otwarcia” oraz współorganizatorką cyklu konferencji naukowych: „Dziecko – cyfrowy tubylec w szkole. Problemy i wyzwania”. Laureatka nagrody Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego za wyróżniajacą się rozprawę doktorską za rok 2020. 

Appelt K. (2005), Wiek szkolny. Jak rozpozna potencjał dziecka? W: A.I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 259-301). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Astorri, E., Clerici, G., Gallo, G., Raina, P., & Pellai, A. (2022). Online extreme challenges putting children at risk: what we know to date. Minerva pediatrics. DOI: 10.23736/S2724-5276.22.06892-6

BezpieczneDziecko.org. (2024). Ostre narzędzia w cukierkach miały swój początek we wrześniu na polskim TikToku. https://www.bezpiecznedziecko.org/ostre-narzedzia-w-cukierkach-mialy-swoj-poczatek-we-wrzesniu-na-polskim-tiktoku/

Braun, V. & Clarke, V. (2022). Thematic analisis. A practical guide. Los Angeles, London, New Delhi, Singapore, Washington DC, Melbourne: Sage.

Cieślikowski J. (1983). Literatura i podkultura dziecięca. W: J. Cieślikowski, R. Waksmund (red.), Literatura i podkultura dzieci i młodzieży. Antologia opracowań (s. 9-54). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Corsaro, W. A. (2009). Peer culture. In The Palgrave handbook of childhood studies (pp. 301-315). London: Palgrave Macmillan UK.

Corsaro, W. A., & Everitt, J. G. (2023). The sociology of childhood. Sage publications.

Bigaj M. i in. (2025). Internet Dzieci: Raport z monitoringu obecności dzieci i młodzieży w internecie. Marzec 2025. https://cyfroweobywatelstwo.pl/internetdzieci/

Dacka, M. (2024). Wyzwania młodzieżowe--nieświadomość zagrożenia czy presja rówieśników? Niebezpieczne konsekwencje zabaw współczesnych nastolatków. Journal of Psychiatry & Clinical Psychology/Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 24(1). https://doi.org/10.15557/PiPK.2024.0011

Dziekońska J. (2020a). Kultura dziecięca w internecie. Studium netnograficzne. Olsztyn.

Dziekońska, J. (2020b). Rekonstrukcja przejawów e-kultury dziecięcej generowanej w cyfrowej przestrzeni bycia razem. Doniesienie z badań netnograficznych. Problemy Wczesnej Edukacji, 50(3). https://doi.org/10.26881/pwe.2020.50.07

Dziekońska, J. (2023). The Experience of participating in the digital community as the essence of children’s everyday life. Research report. Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, 17(2), 103-117. https://doi.org/10.18778/2450-4491.17.08

Fazio, A., Reggiani, T., & Scervini, F. (2023). Social media charity campaigns and pro-social behaviour. Evidence from the Ice Bucket Challenge. Journal of Economic Psychology, 96. https://doi.org/10.1016/j.joep.2023.102624

Hilton, Z., Brion-Meisels, G., & Graham, R. (2021). Exploring effective prevention education responses to dangerous online challenges. https://praesidiosafeguarding.co.uk/safe-guarding/uploads/2021/11/Exploring-effective-prevention-education-responses-to-dangerous-online-challenges-English-US-compressed.pdf?x70166

Huizinga, J. (1985). Homo ludens: zabawa jako źródlo kultury. Czytelnik.

Kalliala, M. (2005). Play culture in a changing world. McGraw-Hill Education (UK).

Karpatschof, B. (2013). Play, but not simply play: The anthropology of play. Children's play and development: Cultural-historical perspectives, 251-265.

Kozinets, R. V. (2015). Netnography: redefined. Sage.

Markowska-Manista, U. (2022). Zabawy dzieci w różnych kulturach–perspektywa antropologiczno-pedagogiczna. Problemy Wczesnej Edukacji, 18(1 (54)), 50-59. https://doi.org/10.26881/pwe.2022.54.04

Ministerstwo Cyfryzacji (2023). Niebezpieczne internetowy challenge. Gov.pl.

https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/niebezpieczne-internetowe-challenge

Nowicka, M. (2013). Korczak–etnograf i jego badania dziecięcej kultury kolonijnej. Problemy Wczesnej Edukacji, 9(3 (22)), 42-55.

Simonides D. (1976). Współczesny folklor słowny dzieci i nastolatków. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Waloszek, D. (2009). Socjopedagogiczny wymiar zabawy w edukacji wczesnoszkolnej. W: D. Klus-Stańska, M. Szczepska-Pustkowska (red.), Pedagogika wczesnoszkolna–dyskursy, problemy, rozwiązania (s. 331-365). Wydawnictwa Szkolne i Akademickie.

Zwiernik, J. (2009). Zabawa jako medium dziecięcej codzienności: etnografia w przedszkolu. Problemy Wczesnej Edukacji, 2(10), 109-122.

• pdf (Angielski)

Prawa autorskie (c) 2025 Joanna Dziekońska

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.