Orientacja sprawcza i wspólnotowa oraz partycypacja społecznamłodzieży w wieku 14–19 lat – raport z badań

• Edyta Halista-Telus

  Politechnika Koszalińska

  https://orcid.org/0000-0001-9457-9268

• Iwona Zychowicz

  Politechnika Koszalińska

  https://orcid.org/0000-0003-3379-8461

Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań diagnozujących orientacje sprawcze i wspólnotowe młodych uczniów w wieku 14–19 lat w odniesieniu do partycypacji społecznej młodzieży w działaniach podejmowanych na rzecz ich społeczności. Zaangażowanie i aktywność społeczna członków danej społeczności są jednym z czynników warunkujących jej rozwój. Prezentowane wyniki badań stanowią próbę zbadania znaczenia poczucia sprawstwa dla świadomego, odpowiedzialnego angażowania się w działania i partycypację społeczną wśród uczniów wybranych szkół średnich w średniej wielkości mieście. Przyjęto założenie, że wymiar sprawczości (działania lub ich braku) jako wpływu osoby na wydarzenia może być istotnym aspektem budowania własnego obrazu siebie, postrzegania swojej roli w otaczającym świecie, motywacji do podejmowania określonych działań, ale także rozumienia i interpretowania świata oraz zachodzących w nim zjawisk. Ostatecznie poruszona problematyka wydaje się istotna ze względu na społeczne konsekwencje kształtowania lub niekształtowania przekonania o możliwości konstruowania własnej biografii, a także przekonania o możliwości wpływania na otaczającą rzeczywistość. Wyniki można również odnieść do teorii analizy transakcyjnej Erica Berne’a, w której stan ego Dorosłego umożliwia świadomą, racjonalną ocenę sytuacji i aktywność społeczną, co może przyczynić się do lepszego zrozumienia mechanizmów budowania zaangażowania i odpowiedzialności społecznej wśród młodzieży.

1. Edyta Halista-Telus - Politechnika Koszalińska

   Asystent w Katedrze Pedagogiki i Studiów Edukacyjnych Politechniki Koszalińskiej. Kwalifikacje zawodowe: socjolożka, przygotowanie pedagogiczne, socjoterapia i resocjalizacja, liczne kursy i szkolenia. Mediator szkolny od 2021 r., mediator zawodowy od 2022 r. Edukatorka mediacji rówieśniczych i szkolnych. Zainteresowania naukowe: szkoła, mediacje rówieśnicze, prawa dzieci, partycypacja społeczna dzieci, przemoc szkolna, socjoterapia dzieci i młodzieży, kompetencje miękkie. Publikacje naukowe dotykają problematyki rodziny, dziecka, mediacji rówieśniczych, przemocy, zaburzonego zachowania, socjoterapii, cyberbullyingu i profilaktyki zachowań niepożądanych u dzieci.

    

    

2. Iwona Zychowicz - Politechnika Koszalińska

   Doktor nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika. Absolwentka studiów podyplomowych i kursów kwalifikacyjnych związanych edukacją. Specjalizuje się w problematyce szerokorozumianego szkolnictwa wyższego, socjalizacji w jej biograficznym wymiarze, profilaktyki patologii życia społecznego, wsparcia uczniów i ich rodzin.

Abele, A. E. (2003). The dynamics of masculine-agentic and feminine-communal traits: Findings from a prospective study. Journal of Personality and Social Psychology, 85(4), 768–776. https://doi.org/10.1037/0022-3514.85.4.768

Andrzejewska, A. (2018). Ekologiczna etyka ze spektrum posthumanizmu. Zarys perspektywy i przypadek ogrodu działkowego. Etyka, 57, 121–136. https://doi.org/10.14394/40

Berne, E. (2008). Dzień dobry… i co dalej? Dom Wydawniczy REBIS.

Bińczyk, E. (2018). Epoka człowieka. Retoryka i marazm. PWN.

Cicognani, E., Zani, B., & Albanesi, C. (2012). Sense of community in adolescence. https://www.researchgate.net/publication/338253717_Sense_of_community_in_adolescence

Chałas, K., & Szewczak, I. (2021). Przygotowanie młodzieży szkolnej do budowania społeczeństwa obywatelskiego. Wydawnictwo KUL.

Donald, A. A., Koolwal, G. B., Annan, J. R., & Falb, K., & Goldstein, M. P. (2017). Measuring women's agency. World Bank. http://documents.worldbank.org/curated/en/333481500385677886

Gallagher, S. (2000). Philosophical conceptions of the self: Implications for cognitive science. Trends in Cognitive Sciences, 4(1), 14–21.

Giroux, H. A., & Witkowski, L. (2010). Edukacja i sfera publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej. Impuls.

Helgeson, V. S. (1993). Implications of agency and communion for patient and spouse adjustment to a first coronary event. Journal of Personality and Social Psychology, 64, 807–816.

Helgeson, V. S. (2003). Gender related traits and health. In J. M. Suls & K. A. Walston (Eds.), Social psychological foundations of health and illness (pp. 367-394). Blackwell Publishing.

Helgeson, V. S., & Fritz, H. (2000). The implications of unmitigated agency and unmitigated communion for domains of problem behavior. Journal of Personality, 68, 1032–1057.

Humeniuk, M. (2024). Prometeusz czy kozioł ofiarny? Człowiek w dyskursie antropocenu a koncepcja mimesis i schematu prześladowczego Rene Girarda – próba refleksji pedagogicznej. Karto-Teka Gdańska, 1(14), 24–42. https://doi.org/10.26881/kg.2024.1.03

Hurault, J. Ch., Broc, G., Crône, L., Tedesco, A., & Brunel, L. (2020). Measuring the Sense of Agency: A French Adaptation and Validation of the Sense of

Agency Scale (F-SoAS). Frontiers in Psychology, 11, Article 584145. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.584145

Jagieła, J. (2011). Transakcyjny kontekst dydaktyki. Podstawy Edukacji, 4, 155.

James, M., & Jongeward, D. (1994). Narodzić się, by wygrać. Analiza transakcyjna na co dzień. Dom Wydawniczy REBIS.

Jones, S. R., de-Wit, L., Fernyhough, Ch., & Meins, E. (2008). A new spin on the

Wheel of Fortune: Priming of action-authorship judgements and relation to psychosis-like experiences. Consciousness and Cognition, 17(3), 576–586. https://doi.org/10.1016/j.concog.2007.08.008

Lardier, D. T., Jr., Opara, I., Cantu, I., Garcia-Reid, P., & Reid, R. J. (2022). The brief sense of community scale: Testing dimensionality and measurement invariance by gender among Hispanic/Latinx youth. Journal of Community

Psychology, 50(1), 409–425. https://doi.org/10.1002/jcop.22585

Łęski, Z. (2016). Duch w maszynie… Kim jest dla nas komputer? Wydawnictwo AJD.

Myszka-Strychalska, L. (2020). Znaczenie poczucia sprawstwa w procesie aktywności i partycypacji społecznej młodzieży. Rocznik Pedagogiczny, 43, 37–61. https://doi.org/10.2478/rp-2020-0003

Melosik, Z. (1998). Wychowanie obywatelskie: nowoczesność, ponowoczesność. (Próba konfrontacji). In Z. Melosik & K. Przyszczypkowski (Eds.), Wychowanie obywatelskie. Studium porównawcze i empiryczne (pp. 54–56). Poznań–Toruń.

Millon-Delsol, Ch. (1995). Zasada pomocniczości (Cz. Porębski, Trans.). Znak.

Nowakowski, P., & Komendziński, T. (2010). Poczucie sprawstwa: wprowadzenie do badań w perspektywie interdyscyplinarnej. In M. Pąchalska & G. E. Kwiatkowska (Eds.), Neuropsychologia a humanistyka (pp. 251–261). Wydawnictwo UMCS.

Pankowska, D. (2001). Nauczyciel w perspektywie analizy transakcyjnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Pierzchała, A. (2012). JA w relacji do TY – osobowościowe uwarunkowania pracy nauczyciela. Raport z badań. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika, 21, 97.

Potoczek, A. (2001). Programowanie rozwoju lokalnego i regionalnego jako zadanie samorządu terytorialnego. In A. Potoczek (Ed.), Stymulowanie rozwoju lokalnego – perspektywa społeczna i organizacyjna (p. 10). Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego.

Rogoll, R. (1989). Aby być sobą. Wprowadzenie do analizy transakcyjnej. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Sczesny, S., Nater, C., & Eagly, A. H. (2018). Agency and communion: Their implications for gender stereotypes and gender identities. In Agency and communion in social psychology (pp. 103–116). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203703663-9

Sobczyk, W. (2003). Edukacja ekologiczna i prozdrowotna. WNAP.

Speer, P. W., Peterson, N. A., Armstead, T. L., & Allen, C. T. (2013). The influence of participation, gender and organizational sense of community on psychological empowerment: The moderating effects of income. American Journal of Community Psychology, 51(1–2), 103–113. https://doi.org/10.1007/s10464-012-9547-1

Wereszczyńska, K. (2011). Aktywność – ujęcie teoretyczne w pedagogicznym i psychologicznym zarysie. In E. Smak, K. Wereszczyńska, & M. Ganczarska(Eds.), Wybrane aspekty procesu kształcenia w reformującej się szkole. Opole.

Wawrzyniak-Beszterda, R. (2018). Szkoła w doświadczeniach biograficznychnuczniów. In J. Modrzewski, A. Matysiak-Błaszczyk, & E. Włodarczyk (Eds.), Środowiska uczestnictwa społecznego jednostek, kategorii i grup (doświadczenia socjalizacyjne i biograficzne) (pp. 465–476). Wydawnictwo UAM.

Whitson, J. A., & Galinsky, A. D. (2008). Lacking control increases illusory pattern perception. Science, 322(5898), 115–117. https://doi.org/10.1126/science.1159845

Wieczorek, Z. (2013). Socjopedagogiczne implikacje analizy transakcyjnej w obszarze badań nad aktywnością społeczną. Edukacyjna Analiza Transakcyjna, 2, 101–114. https://orcid.org/0000-0001-5239-2171

Wojciszke, B., & Cieślak, M. (2014). Orientacja sprawcza i wspólnotowa, a wybrane aspekty funkcjonowania zdrowotnego i społecznego. Psychologia Społeczna, 9(3[30]), 285–297. https://doi.org/10.7366/1896180020143002

Valås, H. (2001). Learned helplessness and psychological adjustment: Effects of age, gender and academic achievement. Scandinavian Journal of Educational Research, 45(1), 71–90. https://doi.org/10.1080/00313830020042689

Zimmerman, L. A., Li, M., Moreau, C., Wilopo, S., & Blum, R. (2019). Measuring agency as a dimension of empowerment among young adolescents globally; findings from the Global Early Adolescent Study. SSM – Population Health, 8, 100454. https://doi.org/10.1016/j.ssmph.2019.100454

• pdf (Angielski)

Prawa autorskie (c) 2025 Edyta Halista-Telus, Iwona Zychowicz

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.