Abstrakt
W refleksji dydaktyków filozofii coraz częściej podejmowany jest problem możliwości wprowadzenia powszechnego kształcenia filozoficznego. Jak dotychczas, dydaktykom filozofii wydawało się, że podstawowe trudności mają charakter merytoryczny. Po historycznie wysoce nieprzyjaznym okresie (II wojny światowej oraz zniewolenia ideologicznego lat 1945–1989; łącznie dokładnie pół wieku – 1939–1989) odbudowanie podstaw teoretycznych i stworzenie konwencji powszechnego kształcenia filozoficznego wydawało się zadaniem elementarnym. Pół wieku przerwy w dydaktyce przedmiotu to dostatecznie dużo, by można było stwierdzić, że w zasadzie wszystko uległo zmianie (recepcja społeczna filozofii jako przedmiotu nauczania, koncepcja i treści kształcenia filozoficznego, podstawowa dla szkoły metodyka nauczania przedmiotu). To dlatego pojawiły się dość liczne próby zarazem regeneracji, jak i adaptacji kształcenia filozoficznego w polskiej szkole do współczesnych uwarunkowań kulturowych i edukacyjnych. Jednak to nie trudności merytoryczne mają charakter podstawowy. Okazuje się, że obok czynników merytorycznych istotną rolę odgrywają czynniki społeczne, kulturowe (światopoglądowe) i wreszcie polityczne. Czy dydaktycy filozofii, starając się wprowadzać program „ufilozoficznienia” polskiej edukacji, muszą zmierzyć się z jej uwarunkowaniami politycznymi? Czy filozofia (wzorem choćby niechlubnego marksizmu) nadal jest „orężem władzy ideologicznej”? Dlaczego jest wykluczana z edukacji? Jaka jest rola wiary w teorie spiskowe („filozofia uczy myśleć, a żadna władza takiego społeczeństwa nie potrzebuje”) w kreowaniu wizerunku edukacyjnego filozofii? Do jakiego stopnia współczesne nauczanie filozofii ma charakter polityczny?
Bibliografia
Adametz, R. (2018), Wykluczenie filozofii. Pobrane z: https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/36707343/Wykluczenie_Filozofii.pdf [dostęp: 15.12.2018].
Ajdukiewicz, K. (1938). Propedeutyka filozofii dla liceów ogólnokształcących. Lwów: Księżnica-Atlas.
Ajdukiewicz, K. (1948). Propedeutyka filozofii dla liceów ogólnokształcących. Wrocław: Księżnica-Atlas.
Arendt, H. (1994). Kryzys edukacji (s. 209–232). W: H. Arendt, Między czasem minionym a przyszłym. Osiem ćwiczeń z myśli politycznej. M. Godyń, W. Madej (przekł.). Warszawa: Fundacja Aletheia.
Bocheński, J. (1992). Sto zabobonów Krótki filozoficzny słownik zabobonów. Kraków: Philed.
Breczko, J. (2007). Miejsce religii i filozofii w przemianach świadomości Polaków. ΣΟΦΙΑ, 7, 319–326.
Chełstowska, A. (2013). Relacje Państwo – Kościół w III RP. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Chmielewski, A. (2014). Do czego potrzebna jest filozofia? Filo-Sofija, 26 (2014/3), 41–54.
Czeżowski, T. (1938). Propedeutyka filozofii. Podręcznik dla II klasy wszystkich wydziałów w liceach ogólnokształcących. Lwów: nakład K.S. Jakubowski.
Dąmbska, I. (1938). Organizacja kółka filozoficznego w szkole średniej. Przegląd Filozoficzny, 41, 93–94.
Elzenberg, H. (1986, 1929). Pro domo philosophorum. Studia Filozoficzne, 12 (przedruk z Echa Tygodnia, 1929), 7–11.
Gawecki, B. (1938). Propedeutyka filozofii. Podręcznik dla klasy drugiej liceów ogólnokształcących. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”.
Gondek, A. (2018). Filozofia jako podstawa wykształcenia ogólnego w szkole średniej. Warszawa. [maszynopis niepublikowany, rozprawa doktorska, UKSW].
Grobler, A. (2004). Kondycja filozofii w Polsce a obyczajowość i polityka. Diametros, 1, s. 171–174.
Gutowski, P. (2012). Czym jest „nowy ateizm”? (s. 7–45). W: M. Słomka (red.), Nauki przyrodnicze a nowy ateizm. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Halpern, I. (1920). O propedeutyce filozofii w szkole średniej. Przegląd Filozoficzny, 20, 223–250.
Igel, S. (1938). Dydaktyka propedeutyki filozofii. W: S. Łempicki (red.), Encyklopedia wychowania (t. 2, s. 427–459). Warszawa: Wydawnictwo. „Naszej Księgarni” Zwiazku Nauczycielstwa Polskiego.
Jagielska, D. (2014). Hybrydy ideologii edukacyjnych polskich polityków. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Jakuszko, H. (2013). Filozofia 2.0. Paradygmaty – Wartości – Instytucje. Kultura i wartości, 3 (7), 143–148.
Jodłowska, B. (2012). Pedagogika Sokratejska. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Judycki, S. (2005). Czy edukacja bez filozofii prowadzi do istotnej ułomności intelektualnej i duchowej? Znak, 5, 79–88.
Kamiński, K. (2013). Filozofia na studiach pedagogicznych. Przegląd Pedagogiczny, 1, 97–104.
Kiciński, K., Koseła, K., Pawlik W. (red.), (1995). Szkoła czy parafia? Nauka religii w szkole w świetle badań socjologicznych. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Konstańczak, S. (2013). Retoryka dominacji – polityczne sterowanie nauką. Zagadnienia Naukoznawstwa, 2 (196), 101–115.
Koszkało, M. (2014). Nauczanie filozofii w szkołach wyższych na kierunkach niefilozoficznych. Filo-Sofija, 26 (2014/3), 119–128.
Legowicz, J. (1966) (red.). Propedeutyka filozofii. Warszawa (wyd. trzecie): Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, (orientacja marksistowska, podręcznik polecany dla liceów ogólnokształcących i liceów pedagogicznych).
Lelesz, H. (1938). Podręcznik propedeutyki filozofii dla klasy drugiej liceów ogólnokształcących. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych we Lwowie.
Marulewska, K. (2007). O istocie mistrzostwa. Dialogi Polityczne, 7, 27–39.
Mazurkiewicz, M. (2015). Niekonwencjonalne sposoby na niestandardową lekcję, czyli o nauczaniu etyki w szkole (s. 165–178). W: D.A. Michałowska, J. Ryczek, L. Suchanek (red.), Filozofia i etyka w szkole. Edukacja artystyczna – wyzwania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
MEN, (2017). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 28 marca 2017 r., Dz. U. poz. 703.
Metallmann, J. (1939). Wprowadzenie do zagadnień filozoficznych. Kraków: Skład Główny w Księgarni D.E. Friedleina.
Moroz, J., Świrko-Pilipczuk J., Szwabowski, O. (2017). Dydaktyka – między filozofią a polityką. Hybris, 36, 1–17.
Ogonowski, Z. (1985). Filozofia szkolna w Polsce XVII wieku. Warszawa: PWN.
Ossowski, S. (1927). Propedeutyka filozofii w szkole średniej. Przegląd Filozoficzny, 29, 230–234.
Peters, M. (2004). Nietzsche, nihilizm i krytyka nowoczesności: ponietzscheańska filozofia edukacji (Nietzsche, Nihilism and the Critique of Modernity: Post-Nietzschean Philosophy of Education). Kwartalnik Pedagogiczny, 196, 1–2, 103–136.
Pieniążek, P. (2014). Zanikanie – filozofia dziś. ΣΟΦΙΑ, 14, 231–238.
Portych, T. (1918). Filozofia a szkoła średnia. Włocławek: nakładem Autora, (Drukarnia H. Neumana).
Pręgowski, P. (1916). Filozofia w szkołach średnich ogólnokształcących (s. 83– 115). W: P. Pręgowski, I. Zasady racjonalnego wychowania narodowego. II. Filozofia w szkołach średnich ogólnokształcących. Warszawa – Lwów: E. Wende i S-ka.
Robaszkiewicz, M. (2017). Nauczanie myślenia. Hannah Arendt o filozofii edukacji. Pobrane z: http://pedagogika-filozoficzna.eu/wp-content/uploads/2017/12/3-Robaszkiewicz-17-29-pf_07.pdf [dostęp: 7.12.2018].
Skoczyński, J. (2011). „Światopogląd z dominantą filozoficzną”. Kazus Kazimierza Wyki (s. 365–377). W: S. Janeczek, R. Charzyński, M. Maciołek (red.), Światopoglądowe odniesienia filozofii polskiej. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Soin, M. (2014). O możliwych kierunkach nauczania filozofii. Filozofia i Nauka. Studia Filozoficzne i Interdyscyplinarne, 2, 47–64.
Starzyńska-Kościuszko, E. (2011). Światopoglądowy wymiar polskiej „filozofii narodowej” (s. 97–110). W: S. Janeczek, R. Charzyński, M. Maciołek (red.). Światopoglądowe odniesienia filozofii polskiej. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Stöckl, A., Weingärtner J. (1930). Historia filozofii w zarysie. F. Kwiatkowski (przekł.), Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów.
Straszewski, M. (1902). Propedeutyka filozoficzna w naszych gimnazjach. Kraków: Księgarnia D.E. Friedleina.
Struve, H. (1885). Filozofia i wykształcenie filozoficzne. W: J.T. Lubomirski, E. Stawiski, S. Przystański i J.K. Plebański, Encyklopedia wychowawcza, IV. Warszawa: Skład Główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa.
Szymański, M. (2014). Nowa podstawa programowa nauczania filozofii a modyfikacja celów dydaktycznych i sposobów ich realizacji. Studia Philosophiae Christianae, 50, 4, 191–207.
Ślęczek-Czakon, D. (2003). Czy filozofia jest ludziom potrzebna? O roli edukacji filozoficznej w kształceniu akademickim. Nauczyciel i Szkoła, 1–2 (18–19), 50–58.
Śliwerski, B. (2013). Diagnoza uspołecznienia publicznego szkolnictwa. III RP w gorsecie centralizmu. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Torańska, T. (2012). My. Cz. 2. Tadeusz Mazowiecki, Jan Krzysztof Bielecki, Jacek Merkel, Jan Rulewski, Piotr Szczepanik. Warszawa: Ringier Axel Springer Polska. [Seria: Wywiady Teresy Torańskiej, Biblioteka „Newsweeka”].
Trepczyński, M., Stanaszek, A., Grudniewska, M., Gmaj, I. (2015). Nauczanie filozofii na III i IV etapie edukacyjnym. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Twardowski, K. (1919). Filozofia w szkole średniej. Ruch Filozoficzny, 5, 1–6.
Woleński, J. (2015). Garść refleksji na temat historii i teraźniejszości filozofii polskiej. Studia z Filozofii Polskiej, 10, 11–18.
Woleński, J. (2012). Wywiady. Prof. dr hab. Jan Woleński mówi o swoim filozofowaniu. ΣΟΦΙΑ, 12, 309–314.
Woźniczka, M. (2016). Czy nauczanie filozofii w Polsce jest kwestią polityczną? Prace Naukowe AJD w Częstochowie. Filozofia, 13, 11–29; http://dx.doi.org/ 10.16926/fil.2016.13.01.
Woźniczka, M. (2009). Perspektywa wykorzystania idei Henryka Elzenberga do konstrukcji programu edukacyjnej filozofii kulturowej (s. 119–135). W: W. Tyburski, R. Wiśniewski (red.), Elzenberg – tradycja i współczesność. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Zieliński, W. (2013). Bocheńskiego zachęta do filozofii politycznej niepoprawności. Filo-Sofija, 21 (2013/2), 187–208.