Les savoirs de l'enseignant: éléments de problématique a ` partir de l’exemple français

Abstrakt

We wstępie autor zauważa, że pytanie o wiedzę i umiejętności niezbędne nauczycielowi w procesie nauczania stawia się dziś we Francji w szczególnym kontekście trwającej reformy i na dwóch poziomach refleksji. Po pierwsze, na poziomie efektów finalnych szkoły (rezultatów systemu kształcenia) obecnie formułowane wnioski nie są zadowalające, ponieważ doniesienia czwartej ankiety Programme for International Student Assessment (PISA, Program Międzynarodowej Oceny Uczniów) potwierdzają wyniki, które ujawniły poprzednie ankiety: rezultaty uczniów francuskich nie są dobre w porównaniu z uczniami z innych krajów. Autor pisze, że francuska opinia publiczna, jak również liczne osoby odpowiedzialne za stan edukacji we Francji mocno wierzą w skuteczność francuskiego sytemu edukacyjnego, który daje absolwentom zawód, gdy tymczasem system ten przynosi wyłącznie rozczarowanie. Po drugie, pytanie o wiedzę i umiejętności nauczyciela dotyczy bardzo ważnej reformy kształcenia nauczycieli we Francji. Otóż absolwenci magisterskich studiów uniwersyteckich aspirujący do zawodu nauczyciela zobligowani są do zdania selekcjonującego kandydatów egzaminu państwowego. W tym kontekście pytanie o wiedzę i umiejętności nauczyciela jest pytaniem o następujące różnorodne korzyści. 1. Korzyści naukowe – konieczne jest tu pytanie o naturę i prawomocność tej wiedzy oraz umiejętności. Czy powinny one, jak niektórzy sądzą, być ograniczone/zredukowane do wiedzy przedmiotowej z nauczanej dyscypliny? Czy to jedyna niezbędna wiedza, którą nauczyciele muszą posiadać, żeby móc ją przekazać uczniom? Czy też powinna do niej dołączyć wiedza z nauk humanistycznych i społecznych, która umożliwi nauczycielowi zrozumienie procesów nauczania? 2. Korzyści społeczne – trzeba tu zadać pytanie o pożądany rodzaj wiedzy uczniowskiej. Pytanie to wywołuje dzisiaj we Francji głębokie nieporozumienie między dużą grupą nauczycieli a znaczną częścią opinii publicznej, w szczególności rodzicami uczniów. Dla pierwszej grupy najważniejsza jest dziś wiedza przedmiotowa, dla drugiej – raczej postawy i zachowania dzieci. 3. Korzyści ekonomiczne – w społeczeństwie uczącym się/kognitywnym stawia się z wielką siłą pytanie o możliwości wykorzystania wiedzy i umiejętności przez jednostki w życiu osobistym i zawodowym. Zadaje się pytanie dotyczące korzyści, jakie daje ta wiedza i umiejętności w sferze funkcjonowania przedsiębiorstw, w sferze ekonomii. W tej perspektywie nabycie kompetencji przez uczniów, a dokładniej, transformacja wiedzy i umiejętności nabytych (potencjalnych) w aktywne staje się największą wartością szkoły. 4. Korzyści polityczne – Francja pozostaje krajem, w którym pytanie o przyszłość szkoły ożywia debatę polityczną. W szczególności spór ten odżywa między republikanami, obrońcami szkoły, w której wszyscy uczniowie są równi wobec możliwości zdobywania wiedzy, i pedagogami, którzy uważają, że nauczanie powinno brać pod uwagę różnice społeczne i kulturowe, a uczniami podkreślającymi ideologiczny wymiar edukacji. Pierwsi sytuują się na prawicy rozgrywek politycznych, a drudzy raczej na lewicy. W dalszej części tekstu autor koncentruje się na rezultatach różnych kierunków badań nad nauczycielem. Pierwszy typ badań zmierza do charakterystyki zawodu nauczyciela i charakterystyki jego profesjonalizmu, drugi zaś dotyczy raportów na temat rzeczywistej wiedzy i umiejętności nauczycieli. Kolejne badania skupiają się na analizie działalności nauczyciela i wykorzystują doświadczenia psychologii pracy, co pozwala na rozwój ważnych umiejętności w życiu zawodowym nauczycieli. Autor zauważa, że badania nad profesjonalizmem odnowiły typ badań, które dotyczą zawodowych kompetencji formacji nauczycieli. Autor tekstu poddaje też analizie naturę profesjonalizmu nauczyciela, stawia pytanie o istotę jego działań (czy jest to sztuka czy zawód?) oraz podkreśla rolę specyficznych kompetencji: wiedzy i umiejętności dydaktycznych oraz wiedzy przedmiotowej, będącej treścią nauczania. Uznając za ważną potrzebę społeczną wspomaganie profesjonalizmu nauczycieli, rozpatruje ją w kontekście aktualnej sytuacji politycznej i społecznej Francji. Nowe badania nad tą kwestią stawia w opozycji do dawnych, powołując się m.in. na podstawy teorii L. Wygotskiego. Konkluzja autora jest następująca: francuski system kształcenia nauczycieli jest obecnie konfrontowany z pełną sprzeczności reformą. W rezultacie reforma uczelni kształcących nauczycieli przynosi silną wiarę, że możliwe stanie się nabywanie przez młodych nauczycieli profesjonalizmu zawodowego. Dzięki reformie wdrażany jest model, który promuje kształcenie w terenie młodego nauczyciela opuszczającego uniwersytet. Kształcenie to odbywa się przy pomocy doświadczonych nauczycieli, a model ten można nazwać modelem towarzyszącym.