Słowa kluczowe
literatura dla dzieci
edukacja literacka
childhoodstudy
Abstrakt
Artykuł podejmuje temat preferencji czytelniczych uczniów wybranych klas trzecich z Białegostoku, koncentrując się na ich relacjach z literaturą – formach kontaktu z książką, ulubionych bohaterach oraz pomysłach na twórczość literacką własnego autorstwa. Badania zostały przeprowadzone w metodologii jakościowej, z wykorzystaniem zogniskowanych wywiadów grupowych, w oparciu o założenia childhoodstudies. Analiza tematyczna wypowiedzi 96 uczniów pozwoliła na uchwycenie ich autentycznych doświadczeń czytelniczych, sposobów odbioru literatury oraz form ekspresji twórczej. Tekst składa się z części teoretycznej, w której przedstawiam wybrane koncepcje dotyczące rozwoju czytelnictwa dziecięcego, uwarunkowania środowiskowe i kulturowe tego procesu, a także omawiam dotychczasowe wyniki badań w tym zakresie (m.in. prace Baluch, Krasoń, Leszczyńskiego, Ungehauer-Gołąb); z części metodologicznej i empirycznej. Wyniki badań podkreślają znaczącą rolę dorosłych jako mediatorów literatury, wpływ mediów i technologii na kształtowanie nawyków czytelniczych oraz konieczność dostosowania metod edukacyjnych do współczesnych realiów życia dziecka. Wnioski sformułowane na podstawie analizy materiału empirycznego mogą okazać się przydatne nauczycielom, bibliotekarzom i rodzicom wspierającym rozwój czytelnictwa wśród dzieci.
Bibliografia
Appelt, K. (2003). Wiek szkolny – szanse rozwoju. Remedium, 9(127), 4–5.
Baluch, A. (1994). Dziecko i świat przedstawiony, czyli tajemnice dziecięcej lektury. Wrocław: Wydawnictwo Wacław Bagiński.
Benjamin, W. (1975). Twórca jako wytwórca. Transl. H. Orłowski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Bettelheim, B. (1996). Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. Transl. D. Danek. Warszawa: WAB.
Braun, V., & Clarke, V. (2022). Conceptual and design thinking for thematic analysis. Qualitative Psychology, 9(1), 3–26.
Buckingham, D. (2013). After the Death of Childhood (1st ed.). Wiley. Retrieved from https://www.perlego.com/book/1535319/after-the-death-of-childhood-pdf (Original work published 2013) [access: 10.09.2025].
Ciechowska, M. (2017). Badania fokusowe. In M. Ciechowska & M. Szymańska (Ed.), Wybrane metody jakościowe w badaniach pedagogicznych. Part I. Kraków: Ignatianum.
Clark, J. (2004). Participatory research with children and young people: Philosophy, possibilities and perils. Online Journal – Dr. Michael Brody. Retrieved from http://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/7024392/clark5e2004-participatory_research_with_children.pdf [access: 10.09.2025].
Erikson, E. H. (2004). Tożsamość a cykl życia. Transl. M. Żywicki. Poznań: Zysk i S-ka.
Gogolin, O., & Szymik, E. (2017). Książka w życiu dziecka w wieku wczesnoszkolnym. Journal of Modern Science, 3(34), 29–45.
Janus-Sitarz, A. (2009). Przyjemność i odpowiedzialność w lekturze. O praktykach czytania literatury w szkole. Kraków: Universitas.
Jenkins, H. (2006). Kultura konwergencji: Zderzenie starych i nowych mediów. Transl. M. Bernatowicz & M. Filiciak. Kraków: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.
Klas-Markiewicz, A. M., & Szczęsna, K. (2023). Współczesne preferencje czytelnicze dzieci w wieku wczesnoszkolnym. In: J. Bojanowicz & J. Natora (Ed.), Pierwsze kroki w nauce. Badania i perspektywy młodych naukowców (Nr 323). Radom: Uniwersytet Radomski im. Kazimierza Pułaskiego.
Klus-Stańska, D. (2002). Narracje w szkole. In: J. Trzebiński (Ed.), Narracja jako sposób rozumienia świata (pp. 189–220). Gdańsk: GWP.
Kłakówna, Z. A. (2005). Kulturowa koncepcja kształcenia polonistycznego. In: M. Czermińska and oth. (Ed.), Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja. T. 2 (pp. 74–84). Kraków: Universitas.
Krasoń, K. (1999). Preferencje czytelnicze dzieci w wieku wczesnoszkolnym: rekonesans badawczy. Nauczyciel i Szkoła, 2(7), 37–41.
Kruszko, K. (2015). Zainteresowania czytelnicze dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 34(2), 176–193.
Kupiec, M. (2024). W stronę nostalgicznej lektury literatury dziecięcej w dydaktyce akademickiej. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 1, 161–175.
Kvale, S. (2013). Prowadzenie wywiadów. Transl. A. Dziuban. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Leszczyński, G. (2012) Książki pierwsze. Książki ostatnie? Literatura dla dzieci i młodzieży wobec wyzwań nowoczesności. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
Livingstone, S., & Sefton-Green, J. (2016). The class: Living and learning in the digital age. New York: New York University Press.
Lisek-Michalska, J. (2013). Badania fokusowe: Problemy metodologiczne i etyczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Niesporek-Szamburska, B., & Wójcik-Dudek, M. (2017). Książka w domu i w szkole – od domowej lektury do szkolnego podręcznika. In: K. Tałuć (Ed.), Literatura dla dzieci i młodzieży. T. 5 (pp. 213–228). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Papuzińska, J. (1981). Inicjacje literackie. Problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką. Warszawa: WSiP.
Pawelec, A. (2013). Z lekturą do internetu – czyli jak (na)uczyć czytać e-generację? In: M. Antczak, A. Brzuska-Kępa, & A. Walczak-Niewiadomska (Ed.), Media a czytelnicy: Studia o popularyzacji czytelnictwa i uczestnictwie kulturowym młodego pokolenia (pp. 89–109). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Qvortrup, J., Corsaro, W., & Honig, M. (Eds.) (2009). The handbook of childhood studies. London: Palgrave Macmillan.
Swędrowska, M. (2014). Czytanie wrażeniowe. Innowacyjny model czytania dzieciom tekstów literackich w przedszkolu i w szkole. Trendy, 2, 104–108.
Szymborska, K. (2016). Children studies jako perspektywa metodologiczna. Teksty Drugie, 1, 189–205.
Ungeheuer-Gołąb, A. (2001). Rozwój kontaktów małego dziecka z literaturą. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
Vasquez, V. M. (2005). Resistance, power-tricky and colorless energy. In: J. Marsh (Ed.), Popular culture, new media and digital literacy in early childhood (pp. 201–219). London: Routledge Falmer.
Wadsworth, B. J. (1998). Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka. Transl. M. Babiuch. Warszawa: WSiP.
Zwiernik, J. (2012). Podejście mozaikowe w badaniu doświadczania przez dzieci życia codziennego w instytucjach wczesnej opieki i edukacji. Przegląd Badań Edukacyjnych (Educational Studies Review), 2(15), 159–176.
Żółtowski, D. (2019). Czytanie emocji i czytanie emocjami w procesie lektury szkolnej. In W. Heller, M. Kaźmierska, & M. Wieczorek (Ed.), Dlaczego szkoła nie ufa emocjom? Dążenia emocjonalne w szkole i na uczelni (pp. 85–94). Poznań: Wydawnictwo UAM.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Anna Józefowicz