Słowa kluczowe
nauczyciel edukacji przedszkolnej
czynniki stresogenne
radzenie sobie ze stresem
Abstrakt
W tekście zaprezentowano wyniki badań własnych, których celem było poznanie zjawiska stresu i jego uwarunkowań w profesji nauczycieli edukacji przedszkolnej. W badaniach ilościowych wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego i technikę ankiety. Grupę badaną stanowiły nauczycielki wychowania przedszkolnego z placówek publicznych i niepublicznych. Wyniki badań wykazały, że respondentki uważają swój zawód za stresujący ze względu na dużą odpowiedzialność za wychowanków, wymagania i presję ze strony rodziców oraz nadmiar obowiązków zawodowych. Zdecydowana większość kobiet, niezależnie od rodzaju przedszkola, doświadcza powyższego zjawiska. Badanie pozwoliło na identyfikację uwarunkowań stresu, tj. systemowych, wewnątrzinstytucjonalnych oraz indywidualnych. Ankietowane, by zredukować czynniki stresogenne, stosują różne metody zaradcze.
Bibliografia
Bernat, A., & Krzyszkowska, M. (2017). Znaczenie i sposoby wykorzystania psychospołecznych zasobów zaradczych w ujęciu S. E. Hobfolla. Studia Paradyskie, 27, 255–278.
Borg, M. G., & Riding, R.J. (1991). Towards a model for the determinants of occupational stress among schoolteachers. Eur J Psychol Educ, 6, 355–373; https://doi.org/10.1007/BF03172771.
Dankiewicz, M., Cempel, P., & Wasiewicz, J. (2024). Nauczyciel w kryzysie. Stres i wypalenie zawodowe u nauczycieli w pandemii COVID-19. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UKEN.
Endler, N. S., & Parker, J. D. A. (1990). Coping Inventory for Stressful Situations (CISS): Manual. Toronto: Multi-Health Systems.
Garbacik, Ż. (2018). Stres w pracy nauczyciela. Szkoła-Zawód-Praca, 16, 109–126; https://doi.org/10.34767/SZP.2018.02.08.
Grzegorzewska, M. K. (2006). Stres w zawodzie nauczyciela. Specyfika, uwarunkowania i następstwa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Grzegorzewska, M. K. (2019). Uwarunkowania poczucia zdrowia, stresu i wypalenia zawodowego nauczycieli a praktyczne wykorzystywanie teorii zachowania zasobów autorstwa Stevana E. Hobfolla. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Klim-Klimaszewska, A. (2010). Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa programowa. Warszawa: Instytut Wydawniczy ERICA.
Klim-Klimaszewska, A., & Fijałkowska-Mroczek, A. (2015). Stres a sposoby radzenia sobie z nim w zawodzie nauczyciela. In: E. Jarmoch, & J. Zienkiewicz (ed.), Człowiek w środowisku społecznym: księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Mirosławowi Dyrdzie (pp. 423–442). Siedlce: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.
Kocór, M. (2019). Wypalenie zawodowe nauczycieli: diagnoza, wsparcie, profilaktyka. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana.
Korczyński, S. (2018). Poziom odczuwanego stresu i czynniki stresogenne w pracy nauczyciela przedszkola. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 3, 32–51; https://doi.org/10.5604/01.3001.0011.8297.
Korczyński, S. (2017). Stres nauczycieli przedszkola w pierwszych latach pełnienia roli zawodowej. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika. 26(2), 155–172; http://dx.doi.org/10.16926/p.2017.26.34.
Korczyński, S. (2014). Stres w pracy zawodowej nauczyciela. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Kundzicz, L. (2016). Rola i zadania nauczyciela w przedszkolu. In: K. Pujer (ed.), Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna: wybrane problemy (pp. 22–31). Wrocław: Wydawnictwo Exante.
Kwiatkowski, S. T. (2022). Stres zawodowy nauczycieli – mechanizmy, uwarunkowania, strategie przeciwdziałania. In: K. Białożyt-Wielonek (ed.), Wybrane aspekty funkcjonowania rynku pracy w czasie pandemii COVID-19: inspiracje dla pedagogiki (pp. 13–49). Kraków: Wydawnictwo Scriptum.
Kyriacou, C., & Sutcliffe, J. (1978a). A Model of Teacher Stress. Educational Studies, 4(1), 1–6; https://doi.org/10.1080/0305569780040101.
Kyriacou, C., & Sutcliffe, J. (1978b). Teacher stress: Prevalence, sources, and symptoms. British Journal of Educational Psychology, 48(2), 159–167; https://doi.org/10.1111/j.2044-8279.1978.tb02381.x.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. New York: Springer Publishing Co.
Lisowska, E. (2018). Kondycja zawodowa nauczycieli. W poszukiwaniu skutecznej profilaktyki wypalenia zawodowego. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Musiał, E. (2022). Nauczyciel wychowania przedszkolnego jako profesjonalista wspierający rozwój dziecka. In: E. Musiał, & E. Olejnik-Krupa (eds), Nauczyciel kreatorem warunków wszechstronnego rozwoju dziecka. Wybrane obszary profesjonalizmu zawodowego nauczycieli wychowania przedszkolnego. Studium teoretyczno-praktyczne 1. (pp. 33–47). Wrocław: Wydawnictwo Naukowe EDUsfera.
Nosek-Kozłowska, K. (2024). Nauczyciel przedszkola i wczesnej edukacji jako kluczowa postać w edukacji dzieci najmłodszych w narracjach studentów pedagogiki. Przegląd Pedagogiczny, 2, 92–106; https://doi.org/10.34767/PP.2024.02.05.
Nowak, K. (2021). Nasilenie stresu i style radzenia sobie z nim u nauczycieli w epidemii COVID-19. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J, Paedagogia-Psychologia, 34(3), 7–24; http://dx.doi.org/10.17951/j.2021.34.3.7-24.
Oniszczenko, W. (1993). Stres to brzmi groźnie. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Schaefer, K. (2005). Jak przeżyć szkołę. Transl. J. Mink. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Selye, H. (1977). Stres okiełznany. Transl. T. Zalewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Smak, E. (2018). The professional stress of preschool education teachers. Labor et Educatio, 6, 179–191; https://doi.org/10.4467/25439561LE.18.012.10239.
Surma, B. (2011). Uczestnicy (podmioty) procesu edukacyjnego w przedszkolu. In: J. Karbowniczek, M. Kwaśniewska, & B. Surma (ed.), Podstawy pedagogiki przedszkolnej z metodyką (pp. 147–187). Kraków: Wydawnictwo WAM.
Suska-Zakaszewska, A. (2025). Stres i wypalenie zawodowe nauczycieli wychowania przedszkolnego w Lublinie. Studium biograficzne. Zamość: Officina Simonidis Wydawnictwo Akademii Zamojskiej.
Synal, J., & Szempruch J. (2017). Od zapału do wypalenia? Funkcjonowanie nauczycieli w codzienności szkolnej. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
Szczygieł, M. (2020). Stres w pracy nauczyciela – wybrane uwarunkowania. Kultura – Społeczeństwo –Edukacja, 18(2), 311–329; https://doi.org/10.14746/kse.2020.18.12.1.
Tucholska, S. (1999). Stres i satysfakcja w zawodzie nauczyciela. Roczniki Nauk Społecznych, 27(2), 51–61.
Tucholska, S. (2009). Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Psychologiczna analiza zjawiska i jego osobowościowych uwarunkowań. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Wilczek-Rużyczka, E., & Kwak, M. (2022). Zdrowie psychiczne. Współczesne zagrożenia i możliwości wzmacniania. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
Zubrzycka-Maciąg, T. (2013). Psychospołeczne uwarunkowania stresu nauczycielek szkół podstawowych i gimnazjów. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Anna Suska-Zakaszewska, Tomasz Kloc