Słowa kluczowe
nauczyciel
dobrostan
wybór drogi zawodowej
studenci pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej
Abstrakt
Celem niniejszego opracowania jest ustalenie, jak postrzeganie jakości życia nauczycieli modyfikuje wybór drogi zawodowej przez studentów pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej.
Do rozpoznania odcieni badanej rzeczywistości zastosowano metodę badań biograficznych. Analiza i interpretacja pisemnych wypowiedzi studentów, biorących udział w badaniach, stała się punktem wyjścia do ukazania obiektywnych i subiektywnych mechanizmów związanych z ustanawianiem przez przyszłych nauczycieli kryteriów dobrostanu.
W efekcie przeprowadzonych badań ukazano specyfikę funkcjonowania w zawodzie nauczyciela, wskazując przy tym na czynniki chroniące, wśród których znaczącą rolę osoby badane przypisały relacjom rodzinnym, i obszary ryzyka związane z wypaleniem zawodowym. Sformułowano rekomendacje, takie jak konieczność identyfikacji determinantów jakości życia nauczycieli i eliminacji czynników, które zniechęcają do rozpoczęcia pracy w zawodzie. Wskazano na konieczność poprawy jakości życia nauczycieli przez zapewnienie im form pomocy jednostkowej i instytucjonalnej.
Bibliografia
Alipour, F., & Taghvaei, D. (2016). Predicting life satisfaction based on self-efficacy and social support. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 6, 1471–1480; https://doi.org/10.7456/1060AGSE%2F032.
Arnup, J., & Bowles, T. (2016). Should I stay or should I go? Resilience as a protective factor for teachers’ intention to leave the teaching profession. Australian Journal of Education, 60(3), 229–244; https://doi.org/10.1177/0004944116667620.
Auksztol, J. (2024). Edukacja w roku szkolnym 2023/2024 (wyniki wstępne Gdańsk: Główny Urząd Statystyczny.
Bańka, A., & Derbis, R. (n.d.). Wprowadzenie. In: A. Bańka & A. Derbis (Eds.), Psychologiczne i pedagogiczne wymiary jakości życia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Bartkowiak, G., Dama, S., Krugiełka, A., & McGrath, V. (2023). Axiological aspects of the work of academic teachers during the COVID-19 epidemic in relation to the assessment of the quality and well-being of life in higher education. Alcumena. Pismo Interdyscyplinarne, 4(16), 167–193; http://dx.doi.org/10.34813/psc.4.2023.10.
Bauman, T. (2010). Poznawczy status danych jakościowych. In: J. Piekarski, D. Urbaniak-Zając, & K.J. Szmidt (Ed.), Metodologiczne problemy tworzenia wiedzy w pedagogice. Oblicza akademickiej praktyki. Kraków: Impuls.
Bednarz-Łuczewska, P., & Łuczewski, M. (2012). Podejście biograficzne. In: D. Jemielniak (Ed.), Badania jakościowe. Metody i narzędzia. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Bentea, C. (2017). Teacher self-efficacy, teacher burnout, and psychological well-being. The European Proceedings of Social and Behavioural Sciences (EpSBS), 23, 1128–1135; http://dx.doi.org/10.15405/epsbs.2017.05.02.139.
Berger, P. L., & Luckmann, T. (1966). The social construction of reality: A treatise in the sociology of knowledge. Harlow: Anchor Books.
Boczkowska, M. (2021). Skala Resilience Nauczycieli (SRN) – polska adaptacja Teachers’ Resilience Scale (TRS) M. Platsidou i A. Danilidou. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 16(4(62)), 109–132; https://doi.org/10.35765/eetp.2021.1662.08.
Brodáni, J., & Žišková, I. (2015). Quality of life and physical activity of kindergarten teachers. Physical Activity Review, 3, 11–21. http://dx.doi.org/10.16926/par.2015.01.02.
Burrell, G., & Morgan, G. (1979). Sociological paradigms and organizational analysis. Portsmouth: Heinemann Educational Books.
Callahan, D. (1973). The WHO definition of health. The Hastings Center Studies, 1(3), 77; https://doi.org/10.2307/3527467.
Ciechowska, M. (2018). Podstawy badań jakościowych w pedagogice. In: M. Ciechowska, & M. Szymańska (Eds.), Wybrane metody jakościowe w badaniach pedagogicznych (pp. 25–100). Kraków: Wydawnictwo Akademii Ignatianum.
Chrzanowska, I. (2004). Wypalenie zawodowe nauczycieli a ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i uczniów o prawidłowym rozwoju na etapie szkoły podstawowej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Daszykowska-Tobiasz, J. (2010). Jakość życia w perspektywie pedagogicznej. Kraków: Impuls.
Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (1994). Handbook of qualitative research. London: Sage.
Durdağı, A. (2015). An analysis of the relation between the organizational creativity perceptions and life satisfaction levels of teachers. Journal of Education and Training Studies, 3(6), 232–237; http://dx.doi.org/10.11114/jets.v3i6.1027.
Frankl, V. E. (1978). Nieuświadomiony Bóg. Transl. B. Chwedeńczuk. Warszawa: PAX.
Frankl, V. E. (1984). Homo patiens. Transl. R. Czernecki, Z. J. Jaroszewski. Warszawa: PAX.
Gibbs, G. (2015). Analizowanie danych jakościowych Transl. M. Brzozowska-Brywczyńska. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Goleman, D. (1999). Inteligencja emocjonalna w praktyce. Wydawnictwo Media Rodzina.
Guba, E. G. (1990). The alternative paradigm dialog. In E. G. Guba (Ed.), The paradigm dialog (pp. 17–27). London: Sage.
Hadzi-Nikolova, M., Mirakovski, D., Zdravkovska, M., Angelovska, B., & Doneva, N. (2013). Noise exposure of school teachers – Exposure levels and health effects. Archives of Acoustics, 38(2), 259–264; http://dx.doi.org/10.2478/aoa-2013-0031.
Ignat, A. (2010). Teachers’ satisfaction with life, emotional intelligence and stress reactions. Petroleum-Gas University of Ploiesti Bulletin, Educational Sciences Series, 62(2), 498–502; http://dx.doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.01.171.
Jagielska, K. (2019). Ocena relacji społecznych w rodzinie a jakość życia emerytowanych nauczycieli [Assessment of social relationships in the family and the quality of life of retired teachers]. Przegląd Pedagogiczny, 2, 349–362; https://doi.org/10.34767/PP.2019.02.27.
Johnson, M. J., & Button, K. (2000). Connecting graduate education in language arts with teaching contexts. The power of action research. English Education, 32(2), 107–126; https://doi.org/10.58680/ee20001543.
Kaczor, A. (2024). The teacher’s paradigm in building relationships with students and their parents. Studia z Teorii Wychowania, 15(47), 115–128; https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.6573.
Kariková, S., & Valent, M. (2020). Life satisfaction of Slovak teachers. The New Educational Review, 59, 13–23; https://doi.org/10.15804/tner.20.59.1.01.
Kawula, S. (2003). Czynniki i sieć wsparcia społecznego w życiu człowieka. In: S. Kawula (Ed.), Pedagogika społeczna. Dokonania – Aktualność – Perspektywy (pp. 115–134). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kelchtermans, G. (2017). Should I stay or should I go? Unpacking teacher attrition/retention as an educational issue. Teachers and Teaching, 23(8), 961–977; https://doi.org/10.1080/13540602.2017.1379793.
Koivuma-Honkanen, H., Honkanen, R., Viinamäki, H., Heikkilä, K., Kaprio, J., & Koskenvuo, M. (2001). Life satisfaction and suicide: A 20-year follow-up study. American Journal of Psychiatry, 158, 433–439; https://doi.org/10.1176/appi.ajp.158.3.433.
Kowolik, P. (2001). Badania pedagogiczne opierające się na metodzie biograficznej. Nauczyciel i Szkoła, 3/4, 115–122.
Lipińska-Grobelny, A., & Narska, M. (2021). Self-efficacy and psychological well-being of teachers. e-mentor, 3(90), 4–10; https://doi.org/10.15219/em90.1517.
Mahmood, A. (2011). Job satisfaction of secondary school teachers: A comparative analysis of gender, urban and rural school. Asian Social Science, 203–208; http://dx.doi.org/10.5539/ass.v7n8p203.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (2011). Prawda o wypaleniu zawodowym. Co robić ze stresem w organizacji. Transl. M. Guzowska. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Milerski, B., & Śliwerski, B. (2000). Pedagogika. Leksykon PWN. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Muchacka-Cymerman, A. (2023). Poczucie skuteczności w miejscu pracy a sens życia nauczycieli [Workplace self-efficacy and teachers’ sense of life meaning]. Wychowanie w Rodzinie, 30(1), 129–145; http://dx.doi.org/10.61905/wwr/175096.
Nowak, P. F., Charaśna-Blachucik, J., & Olejniczak, D. (2017). Good health in the individual hierarchy of teachers? Values in the context of life satisfaction and its links to other values. INSTED: Interdisciplinary Studies in Education & Society, 20(2(78)), 69–78. https://insted-tce.pl/ojs/index.php/tce/article/view/265.
Panter-Brick, C., & Leckman, J. F. (2013). Editorial commentary: Resilience in child development—Interconnected pathways to wellbeing. The Journal of Child Psychology and Psychiatry, 54, 333–336; https://doi.org/10.1111/jcpp.12057.
Paskova, L., & Valihorova, M. (2010). Life satisfaction of Slovak teachers depending on the school type. The New Educational Review, 20(1), 157–172; http://dx.doi.org/10.15804/tner.2020.59.1.01.
Patton, M.Q. (2002). Qualitative Evaluation and Research Methods. London: Sage.
Polek-Duraj, K. (2024). Psychosocial working conditions of teachers in primary schools (case study). Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej. Zarządzanie, 53, 84–92; https://doi.org/10.17512/znpcz.2024.1.07.
Prokop, J., & Łukasik, J. M. (2015). Everyday professional life experiences of teachers in the midlife transition period. The New Educational Review, 2015, 207–217; https://doi.org/10.15804/tner.2015.41.3.17.
Radich, C. A., & Bolton, D. (2007). Life perspectives of teachers in Poland and the United States. The New Educational Review, 12, 129–151; http://dx.doi.org/10.15804/tner.07.12.2.12.
Raeburn, J., & Rootman, I. (1998). People-centred health promotion. New York: John Wiley & Sons.
Ryan, S. V., von der Embse, N. P., Pendergast, L. L., Saeki, E., Segool, N., & Schwing, S. (2017). Leaving the teaching profession: The role of teacher stress and educational accountability policies on turnover intent. Teaching and Teacher Education, 66, 1–11; https://doi.org/10.1016/j.tate.2017.03.016.
Ryff, C. D., & Singer, B. (2008). Know thyself and become what you are: A eudaimonic approach to psychological well-being. Journal of Happiness Studies, 9(1), 13–39; https://doi.org/10.1007/s10902-006-9019-0.
Sałaciński, L. (2010). Postrzeganie przez uczniów świata wartościach nauczycieli jako integralny składnik wychowania do wartości w szkole. Rocznik Lubuski, 36(1), 187–198.
Schnell, T. (2021). The psychology of meaning in life. New York: Routledge.
Schwarzer, R., & Hallum, S. (2008). Perceived teacher self-efficacy as a predictor of job stress and burnout: Mediation analysis. Applied Psychology, 57, 152–171; https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.2008.00359.x.
Smith, K., & Ulvik, M. (2017). Leaving teaching: Lack of resilience or sign of agency? Teachers and Teaching, 23(8), 928–945; https://doi.org/10.1080/13540602.2017.1358706.
Smolińska-Theiss, B., & Theiss, W. (2010). Badania jakościowe – przewodnik po labiryncie. In: S. Palka (Ed.), Podstawy metodologii badań w pedagogice (pp. 79–102). Gdańsk: Wydawnictwo GWP.
Sołoma, L. (2002). Metody i techniki badań socjologicznych. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Southwick, S. M., Bonanno, G. A., Masten, A. S., Panter-Brick, C., & Yehuda, R. (2014). Resilience definitions, theory, and challenges: Interdisciplinary perspectives. European Journal of Psychotraumatology, 5(1), 1–14; https://doi.org/10.3402/ejpt.v5.25338.
Šušoliaková, O., Šmejkalová, J., Papršteinová, M., Hodačová, L., & Čermáková, E. (2013). Influence of profession on teachers’ quality of life. The New Educational Review, 34, 223–235; http://dx.doi.org/10.15804/tner.13.34.4.18.
Szczepańska, E., Toczyńska, K., Janion, K., Stanuch, B., & Lenard, B. (2016). Selected teachers’ eating habits with regard to frequency of their physical activity. Annales Academiae Medicae Silesiensis, 70, 163–171; https://doi.org/10.18794/aams/62762.
Yada, A., Björn, P. M., Savolainen, P., Kyttälä, M., Aro, M., & Savolainen, H. (2021). Pre-service teachers’ self-efficacy in implementing inclusive practices and resilience in Finland. Teaching and Teacher Education, 105, 1–9; https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103398.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Agnieszka Kaczor