Abstrakt
Rozważania nad „byciem podmiotu” w edukacji zostały przeze mnie przedstawione na trzech płaszczyznach: 1) jak być powinno, 2) jak jest i 3) co zrobić, żeby było lepiej. Na pierwszej płaszczyźnie podjęłam próbę teoretycznych ustaleń idei podmiotu w edukacji: zwróciłam uwagę na istotę relacji między nauczycielem a uczniem w edukacji podmiotowej, a także na potrzebę dokonywania świadomych wyborów pozwalających na zachowanie autonomii. Na płaszczyźnie jak jest, przez odwołanie się do autentycznych doświadczeń edukacyjnych studentów (zapisanych w postaci ekspresji słownych i muzycznych) oraz badań empirycznych, podałam w wątpliwość istnienie podmiotowości jako wartości realizowanej. Ostatnia płaszczyzna dotyczyła warunków umożliwiających przejście od postulowanego do praktykowanego „bycia podmiotem”. Jednym z nich jest potrzeba zmian w zakresie kształcenia nauczycieli.
Bibliografia
Adamska-Staroń, M. (2009). Edukacyjna przestrzeń – Pedagogiczne idee – Ku czemu powrót? W: A. Gofron, M. Adamska-Staroń (red.). Podstawy edukacji. Ciągłość i zmiana. Kraków.
Cudowska, A. (1997). Orientacje życiowe współczesnych studentów. Białystok.
Dylak, S. (1995). Wizualizacja w kształceniu nauczycieli. Poznań.
Fish, D. (1996). Kształcenie poprzez praktykę. D. Klus-Stańska, H. Mizerek (tłum.). Warszawa.
Gadacz, T. (1993). Wychowanie jako spotkanie osób. W: F. Adamski (red.). Człowiek – wychowanie – kultura. Kraków.
Gara, J. (2007). Hermeneutyka pedagogii ujętej jako „pedagogika dialogu”. W: D. Jankowska (red.). W akademickiej przestrzeni dialogu. Głos nauczycieli akademickich. Warszawa – Radom.
Hajduk, B. (1993). Profesjonalizacja studentów – dynamika zjawisk. Zielona Góra.
Krasnodębska, A. (1999). Orientacje aksjologiczne młodzieży akademickiej. Z badań nad studentami uczelni opolskich. Opole.
Kubiak-Szymborska, E. (2003). Podmiotowość młodzieży akademickiej. Bydgoszcz.
Kwiatkowska, H. (2008). Pedeutologia. Warszawa.
Kwiatkowska, H. (2005). Tożsamość nauczycieli. Między anomią a autonomią. Gdańsk.
Kwieciński, Z. (1991). Nieobecne dyskursy. Toruń.
Kwieciński, Z. (1998). Nowe potrzeby i kierunki zmian kształcenia pedagogów i nauczycieli. W: K. Pacławska (red.). Tradycja i wyzwania. Edukacja. Niepodległość. Rozwój. Kraków.
Kwieciński, Z. (2000). Od wychowania w posłuszeństwie do wychowania w odpowiedzialności. W: K. Kruszewski (red.). Pedagogika w pokoju nauczycielskim. Warszawa.
Leppert, R. (1996). Potoczne teorie wychowania studentów pedagogiki. Bydgoszcz.
Leppert, R. (1997). Pedagogika – poszukiwanie pewności. Studenckie wyobrażenia o pedagogice jako dyscyplinie naukowej i kierunku studiów. Kraków.
Lewowicki, T. (1997). Podmiotowość. W: W. Pomykało (red.). Encyklopedia pedagogiczna. Warszawa.
Lewowicki, T. (1994). Przemiany oświaty. Warszawa.
Łukasik, B. (2009). Od przekazu wiedzy do uczenia samodzielności poznawczej i egzystencjalnej. W: A. Gofron, M. Adamska-Staroń (red.). Podstawy edukacji. Ciągłość i zmiana. Kraków.
Męczkowska, A. (2006). Podmiot i pedagogika: od oświeceniowej utopii ku pokrytycznej dekonstrukcji. Wrocław.
Mieszalski, S. (1996). Dylematy myślenia pedagogicznego o stosunkach społecznych w procesie edukacyjnym. W: M. Dudzikowa (red.). Nauczyciel – uczeń, między przemocą a dialogiem: obszary napięć i typy interakcji. Kraków.
Misztal, B. (2000). Teoria socjologiczna a praktyka społeczna. Kraków.
Nowak, M. (2000). Podstawy pedagogiki otwartej. Lublin.
Nowak-Dziemianowicz, M. (2008). Podmiot w narracjach. Forum Oświatowe, numer specjalny.
Obuchowski, K. (2000). Od przedmiotu do podmiotu. Bydgoszcz.
Olbrycht, K. (2008). Aksjologiczne wymiary kształcenia pedagogów. W: J. Kostkiewicz (red.). Aksjologia w kształceniu pedagogów. Kraków.
Ossowski, S. (1967). Dzieła. T. 3: Z zagadnień psychologii społecznej. Warszawa.
Palka, S. (1999). Pedagogika w stanie tworzenia. Kraków.
Piotrowski, E. (1998). Podejście podmiotowe do ucznia jako wyzwanie współczesności. W: K. Denek, T. Zimny (red.). Oświata na wirażu. Częstochowa.
Popek, R. (1998). Dziecko jako podmiot w procesie wychowania przez twórczość artystyczną. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sec. J, I.
Puślecki, W. (2002). Pełnomocność ucznia. Kraków.
Rutkowiak, J. (1992). O dialogu edukacyjnym. Rusztowanie kategorialne, W: J. Rutkowiak (red.). Pytanie, dialog, wychowanie. Warszawa.
Rutkowiak, J. (1995). Odmiany myślenia o edukacji; mapa konturowa. W: J. Rutkowiak (red.). Odmiany myślenia o edukacji. Kraków.
Śliwerski, B. (1998). Współczesne teorie i nurty wychowania. Kraków.
Tarnowski, J. (1993). Jak wychowywać?. Warszawa.
Waloszek, D. (2008). Partycypacja i antycypacja jako kategorie kształcenia nauczycieli. Ogólne założenia i wnioski. W: J. Kostkiewicz (red.). Aksjologia w kształceniu pedagogów. Kraków.
Witkowski, L. (1989). Radykalne wizje podmiotu w dramacie współczesności. W: B. Suchodolski (red.). Podmiotowość jako problem filozoficzny, społeczny, pedagogiczny. Warszawa.
Witkowski, L. (1998). Edukacja wobec sporów o ponowoczesność. Warszawa.
Witkowski, L. (1994). Edukacja wobec zmiany społecznej. Poznań – Toruń.
Witkowski, L. (1995). Podmiot – jako humanistyczne wyzwanie dla pedagogiki (przeciw skrajnym podmiotowcom). W: J. Rutkowiak (red.). Odmiany myślenia o edukacji. Kraków.
Zając, D. (2002). Podmioty wychowania i etyczne aspekty ich działalności. W: E. Kubiak-Szymborska, D. Zając. Wokół podstawowych zagadnień teorii wychowania. Bydgoszcz.