Abstrakt
Dysregulacja emocjonalna odnosząca się do trudności w zarządzaniu, kontrolowaniu i adekwatnym wyrażaniu emocji jest zjawiskiem coraz częściej diagnozowanym wśród młodych osób i zaburzającym ich funkcjonowanie w wielu obszarach, m. in.: w relacjach interpersonalnych, codziennych czynnościach, ale przede wszystkim w sferze edukacyjnej grożąc zjawiskiem wykluczenia ze społeczności szkolnej. Aby jednak do niego nie doszło i by uczniowie borykający się z trudnościami kontrolowania własnych emocji mieli równe szanse rozwoju, potrzebne są odpowiednie działania szkoły, zmierzające do zabezpieczenia ich specjalnych potrzeb. W niniejszej publikacji zostały nakreślone niektóre z możliwych strategii interwencyjnych szkoły zmierzających do stworzenia optymalnego środowiska dla rozwoju ucznia z dysregulacją emocjonalną i umożliwienia mu pełnego uczestnictwa w życiu szkoły, ale i poza jej przestrzenią. Wśród form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dedykowanych uczniom z dysregulacją emocjonalną przywołane zostały i. in.: treningi umiejętności społecznych, mindfulness , stosowanie elementów terapii poznawczo-behawioralnej i dialektyczno-behawioralnej, mediacje rówieśnicze i tutoring rówieśniczy, praca nad pozytywną samooceną ucznia, a także nawiązanie współpracy z rodziną dziecka i zaangażowanie jej w proces interwencyjny. W ramach postulatów i wskazań dla praktyki zwrócono uwagę na konieczność odpowiedniego kształcenia nauczycieli i psychologów, ze szczególnym uwzględnieniem przygotowania kadr w obszarze wczesnej diagnozy zaburzeń emocjonalnych, co z kolei jest kluczową kwestią dla podjęcia skutecznej interwencji i minimalizowania zagrożenia jakim jest edukacyjne wykluczenie ucznia.
Bibliografia
Barlow, D.H., Ellard, K.K., Fairholm, C.P., Farchione, T.J., Boisseau, C.L., Allen, L.B., Ehrenreich-May, J.T. (2020). Transdiagnostyczna terapia poznawczo-behawioralna zaburzeń emocjonalnych. Ujednolicony protokół leczenia. Podręcznik terapeuty. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Beck, J.S. (2005). Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegółowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bloomquist, M.L. (2011). Trening umiejętności dla dzieci z zachowaniami problemowymi. Podręcznik dla rodziców i terapeutów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Brown, J.D. (1998). The self. New York: McGraw Hill.
Brown, K.W., Creswell, J., Ryan, R.(2015). Handbook of Mindfulness: Theory, Research, and Practice. New York: Guilford Publications.
Brzezińska, A.I., Rycielska, L. (2009). Tutoring jako czynnik rozwoju ucznia i nauczyciela. In: M. Budzyński, P. Czekierda, J. Traczyński, Z. Zalewski, A. Zembrzuska (eds.), Tutoring w szkole: między teorią a praktyką zmiany edukacyjnej (pp. 19–29). Wrocław: Towarzystwo Edukacji Otwartej.
Budzyński, M. (2009). Tutoring szkolny – jak przez dialog rozwijać ucznia i motywować go do nauki. In: M. Budzyński, P. Czekierda, J. Traczyński, Z. Zalewski, A. Zembrzuska (eds.), Tutoring w szkole: między teorią a praktyką zmiany edukacyjnej (pp. 30–33). Wrocław: Towarzystwo Edukacji Otwartej.
Butcher, N.J., Hooley, M.J., Mineka, S. (2020). Psychologia zaburzeń. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Chomczyńska-Miliszkiewicz, M., Pankowska D. (1998). Polubić szkołę. Ćwiczenia grupowe do pracy wychowawczej. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Cole, P.M., Hall, S.E., Hajal, N.J. (2008). Emotion dysregulation as a risk factor for psychopathology. In: J.J. Gross (red.), Handbook of emotion regulation (pp. 265–280). New York: Guilford Press.
Creswell, J.D.(2017). Mindfulness Interventions. Annual reviev of psychology, 68, 491–516. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-042716-051139.
Crocker, J., Luhtanen, R.K., Cooper, M.L., Bouvrette, A. (2003). Contingencies of self-worth in college students: theory and measurement. Journal of Personality and Social Psychology, 85(5), 894–908. http://dx.doi.org/10.1037/0022-3514.85.5.894.
Czarnecka-Dziulak, B., Drapała, K., Ostaszewski, P., Więcek-Durańska, A., Wójcik, D. (2015). W poszukiwaniu skutecznych reakcji na przestępczość: Programy korekcyjno-edukacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Deptuła, M. (2013). Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Duda, A.K. (2019). Masz prawo do mediacji w szkole. Materiły dla uczniów-kandydatów na mediatorów rówieśniczych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Duda, A.K., Skrzypek W., Mróz A., Koperna P., Sobieszczańska K., Zawisza-Wilk E. (2019). Masz prawo do mediacji w szkole. Implikacje i rekomendacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Dziektarz, A., Wójcik S. (2022). Using cognitive-behavioral therapy in managing excessive stress. Sztuka leczenia, 37(2), 57–63. https://doi.org/10.4467/18982026SZL.22.015.16674.
Frey, K.S., Bobbitt Nolen, S., Van Schoiack, Edstromb, L.K., Hirschstein, M. (2005). Effects of a school-based social-emotional competence program: Linking children’s goals, attributions, and behaviour. Applied Developmental Psychology, 26, 171–200. https://doi.org/10.1016/j.appdev.2004.12.002.
Fairburn, C.G., Cooper, Z., Shafran, R. (2003). Cognitive behaviour therapy for eating disorders: a “transdiagnostic” theory and treatment. Behavior Research and Therapy, 41, 509–528. https://doi.org/10.1016/S0005-7967(02)00088-8.
Germer, C. (2015). Czym jest uważność? Dlaczego ma znaczenie? In: C.K. Germer, R.D. Siegel, P.R. Fulton (eds.), Uważność i psychoterapia (pp. 29–64). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Giddens, A. (2005). Socjologia. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Goldstein, A.P., Glick, B. (1994). Aggression replacement training: Curriculum and evaluation. Simulation & Gaming, 25 (1), 9–26. https://doi.org/10.1177/1046878194251003.
Hattie, J., Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77, 81–112. https://doi.org/10.3102/003465430298487.
Hofmann, S.G., Hayes, S.C. (2020). Terapia poznawczo-behawioralna oparta na procesach. Wiedza i kluczowe kompetencje. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Jarosz, M. (ed.). (2008). Naznaczeni i napiętnowani. O wykluczeniu politycznym. Warszawa: Wydawnictwo Oficyna Naukowa.
Kabat-Zinn, J. (1990). Full Catastrophe Living. Using the Wisdom of Your Body and Mind to Face Stress, Pain, and Illness. New York : A Delta Book.
Kaufman, E.A., Xia, M., Fosco, G., Yaptangco, M., Skidmore, C.R., Crowell, S.E. (2016). The Difficulties in Emotion Regulation Scale Short Form (DERS-SF): Validation and replication in adolescent and adult samples. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 38(3), 443–455. https://doi.org/10.1007/s10862-015-9529-3.
Kendall, P.C. (2006). Terapia poznawczo-behawioralna dzieci i młodzieży. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kryteria Diagnostyczne Zaburzeń Psychicznych DSM-5. (2018). Wrocław: Wydawnictwo Edra Urban&Partner.
Lewandowska-Kidoń, T., Witek, A. (2012). Szkoła miejscem inkluzji czy ekskluzji społecznej. In: M. Chodkowska, S. Byra (eds.), Dystans społeczny w teorii i praktyce pedagogicznej (pp. 233– 251). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Leahy, R.L. , Tirch, D., Napolitano, L.A. (2014). Regulacja emocji w psychoterapii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Linehan, M.M. (2016). Terapia dialektyczno-behawioralna. Trening umiejętności. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Mathews, A., & MaACeod, C. (2005). Cognitive vulnerability to emotional disorders. Annual Review of Clinical Psychology, 1, 167–195. https://doi.org/10.1146/annurev.clinpsy.1.102803.143916.
Mennin, D., Heimberg, R., Turk, C., Fresco, D. ( 2002). Applying an emotion regulation framework to integrative approaches to generalized anxiety disorder. Clinical Psychology: Science and Praktice, 9, 85–90. https://doi.org/10.1093/clipsy.9.1.85.
Miłkowska, G. (2005). Od odrzucenia szkolnego do wykluczenia społecznego młodzieży. In: W. Kubik, B. Urban (eds.), Uwarunkowania i wzory marginalizacji społecznej współczesnej młodzieży (pp. 495–512). Kraków: Wydawnictwo WAM.
Morawski, J. (2005). Ewaluacja Treningu Zastępowania Agresji (ART). Problemy Alkoholizmu, 2–3, 21–25.
Musialska, K. (2011). Odrzucenie rówieśnicze w klasie szkolnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Neacsiu, A.D., Bohus, M., & Linehan, M.M. (2020). Terapia dialektyczno-behawioralna: Umiejętności emocjonalne w praktyce. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pawliczuk, W., Łobodda, K., Nowińska, A. (2015). Trening Zastępowania Agresji: opis metody, jej skuteczność oraz zastosowanie w praktyce oddziału psychiatrii dzieci i młodzieży. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 15, 33–37. http://dx.doi.org/10.15557/PiPK.2015.0005.
Raszewska-Skałecka, R. (2013). Mediacje rówieśnicze jako instrument przeciwdziałania agresji i rozwiązywania konfliktów w szkole. In: M. Tabernacka (ed.), Mediacje ponad podziałami (pp. 71–83). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Rosenberg, M. (1965). Society and adolescent self image. New York: Princeton University.
Rożnowska, A. (2004). Rola poczucia własnej wartości w życiu człowieka. Edukacja. Studia. Badania. Innowacje, 1, 11–20.
Sahin, F.S., Serin, N.B., Serin, O. (2011). Effect of conflict resolution and peer mediation traning on empathy skills. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 15, 2324–2328. http://dx.doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.04.101.
Schaffer, H.R. (2018). Psychologia dziecka. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Slavin, R.E. (2013). Uczenie się oparte na współpracy: dlaczego praca w grupach jest skuteczna? In: H. Dumont, D. Instance, F. Benavides (eds.), Istota uczenia się: wykorzystanie wyników badań w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Wolters Kluwer.
Strelau, J.(2003). Psychologia. Podręcznik akademicki. Vol. 2. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sunderland, M. (2019). Niska samoocena u dzieci. Praktyczny poradnik dla specjalistów i rodziców. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Topping, K.J. (2005). Trends in Peer Learning. Educational Psychology, 25(6), 631–645. https://doi.org/10.1080/01443410500345172.
Wood, J.V., Heimpel, S.A., Newby Clark, I.R., Ross, M. (2005). Snatching defeat from the jaws of victory: Self es teem differences in the experience and anticipation of success. Journal of Personality and Social Psychology, 89, 764–780. https://doi.org/10.1037/0022-3514.89.5.764.
Wood, J.V., Heimpel, S.A., Manwell, L.,A. i Whittington, E.J. (2009). This mood is familiar and I don’t deserve to feel better anyway: Mechanisms underlying self esteem differences in motivation to repair sad moods. Journal of Personality and Social Psychology, 96, 363–380. http://dx.doi.org/10.1037/a0012881.
Wosik-Kawala, D. (2007). Korygowanie samooceny uczniów gimnazjum, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Volling, B., Mackinnon-Lewis, C., Rabiner, D., Baradaran, L. (1993). Children’s social competence and sociometric status: Further exploration of aggression, social withdrawal, and peer rejection. Development and Psychopathology, 5 (3), 459–483. https://doi.org/10.1017/S0954579400004521.
Wong, C., Odom, S.L., Hume, K.A., Cox, C. W., Fettig, A., Kucharczyk, S., (2015). Evidence-based practices for children, youth, and young adults with autism spectrum disorder: A comprehensive review. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(7), 1951–1966. http://dx.doi.org/10.1007/s10803-014-2351-z.
Urban, B. (2012). Agresja młodzieży i odrzucenie rówieśnicze. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Żejmo, J. (2022). Praktyka mindfulness jako skuteczna metoda poprawy umiejętności radzenia sobie ze stresem. Edukacja Humanistyczna 2(47), 189–200.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2024 Beata Łukasik