Abstrakt
Upowszechniający się pogląd o przenikającym wszechświat twórczym i życiodajnym chaosie pozwala tryumfować rozumowi. Nawet bardzo regularne liniowe związki w końcu mogą stać się nieregularne i nieuporządkowane, jeśli pozostawimy je samym sobie dostatecznie długo. Teoria chaosu uwypukla, że nawet w systemach bezładnych zamiast całkowitej przypadkowości może istnieć jakiś leżący u podstaw porządek. Z perspektywy antropicznej i antropologicznej rośnie nadzieja na uformowanie świata według celów życia jako takiego, wspieranego umysłem ludzkim, który jest wysiłkiem zmniejszania chaosu na rzecz porządku. Zachodzi to również w praktyce edukacyjnej, bowiem chaotyczność jest konstytutywną cechą sytuacji dydaktycznych, i nie tylko, a może jeszcze w większym stopniu – sytuacji opiekuńczych i wychowawczych. Mechanizmem wyjaśniającym w biegu ewolucji zarówno modyfikacje genetyczne, jak i ekspansję poznawczą oraz kulturową okazuje się impuls homeostatyczny.
Bibliografia
Arystoteles (2001). Retoryka. (H. Podbielski, tłum.). W: Arystoteles. Dzieła wszystkie (t. 6), (tłum. zbiorowe). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Atkins, P.W. (1984). The 2nd Law: Energy, Chaos, and Form. New York: W.H. Freeman.
Bacon, F. (1955). Novum Organum. (J. Wikarjak, tłum.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bakuła, K. (2006a). Efekt motyla, swobodnie mówiąc. W: K. Bakuła, D. Heck (red.), Efekt motyla: humaniści wobec teorii chaosu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bakuła, K. (2006b), Wpływ motyla na rzeczywistość i jej poznanie. Na przykładzie przysłów różnych narodów. W: K. Bakuła, D. Heck (red.), Efekt motyla: humaniści wobec teorii chaosu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bauman, Z. (2006). Płynna nowoczesność. (T. Kunz, tłum.). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bergson, H. (2004). Ewolucja twórcza. (F. Znaniecki, tłum.). Kraków: Zielona Sowa.
Cackowski, Z. (1997). Rozum między chaosem a „Dniem Siódmym” porządku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Calvin, W.H. (1997). Jak myśli mózg: ewolucja w okamgnieniu. (J. Suchecki, tłum.). Warszawa: CIS.
Castells, M. (2000). Toward Sociology of Network Society. Contemporary Sociology, 29, pp. 693–699.
Castells, M. (2007), Społeczeństwo sieci. (M. Marody, K. Pawluś, J. Stawiński, S. Szymański, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Chalmers, D. (2008). Świadomość i jej miejsce w naturze. (R. Poczobut i T. Ciecierski, tłum.). W: M. Miłkowski, R. Poczobut (red.), Analityczna metafizyka umysłu: najnowsze kontrowersje. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
Cohen, J., Stewart, I. (2005). Załamanie chaosu. Odkrywanie prostoty w złożonym świecie. (M. Tempczyk, tłum.). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Damasio, A. (2011). Jak umysł zyskał jaźń: konstruowanie świadomego mózgu. (N. Radomski, tłum.). Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Dawkins, R. (1996). Samolubny gen. (M. Skoneczny, tłum.). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Deleuze, G. (1997). Różnica i powtórzenie. (B. Banasiak i K. Matuszewski, tłum.). Warszawa: KR.
Dyson, F. (1971). Energy in the Universe. Scientific American, 225, p. 50–59.
Ford, J. (1989). What is chaos, that we should be mindful of it? In: P. Davies (ed.), The new physics (pp. 348–371). Cambridge: Cambridge University Press.
Fullan, M. (2008). The Six Secrets of Change: What the Best Leaders Do to Help Their Organizations Survive and Thrive. San Francisco: Jossey-Bass.
Gleick, J. (1996). Chaos: narodziny nowej nauki. (P. Jaśkowski, tłum.). Poznań: Zysk i S-ka.
Granovetter, M. (1983), The Strength of Week Ties: A Network Theory revisited, Sociological Theory, 1, pp. 201–233, http://dx.doi.org/doi=10.1.1.128.7760.
Hardt, M., Negri, A. (2005), Imperium. (S. Ślusarski i A. Kołbaniuk, tłum.). Warszawa: W.A.B.
Heidegger, M. (1994). Bycie i czas. (B. Baran, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Johnson, S. (2001). Emergence: The Connected Lives of Ants, Brains, Cities and Software. New York: Scribner.
Kim, J. (2002). Umysł w świecie fizycznym: esej na temat problemu umysłu i ciała oraz przyczynowania mentalnego. (R. Poczobut, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Klus-Stańska, D. (2010). Dydaktyka wobec chaosu pojęć i zdarzeń. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak Teresa i Józef Śniecińscy.
Kościuszko, K. (2000). Chaos i wiedza. Przyrodoznawczo-epistemologiczny aspekt filozofii różnicy Deleuze’a. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Kuhn, T.S. (2001). Struktura rewolucji naukowych. (H. Ostromęcka, tłum.). Warszawa: Fundacja „Aletheia”.
Kupisiewicz, Cz. (2006). Projekty reform edukacyjnych w Polsce: główne tezy i wpływ na funkcjonowanie szkolnictwa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN: Instytut Badań Edukacyjnych.
Kwieciński, Z. (2008). Skutki poziomu wczesnej alfabetyzacji w dorosłości. W: E. Rodziewicz (red.), Ars educandi, T. V, Ku demokracji w sferze publicznej i dyskursie edukacyjnym. Polskie Towarzystwo Pedagogiczne Oddział w Gdańsku wobec zmiany społecznej. Gdańsk: Wydawnictwo UG.
Lacan, J. (2014). Seminarium III: psychozy. (J. Waga, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Leibniz, G.W. (2001). Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego. (I. Dąmbska, tłum.). Kęty: Antyk.
Liu, H. (1999). A Brief History of the Concept of Chaos. Pekin. Pozyskano z http://www.phil.pku.edu.cn/personal/ huajie/CHAOS.HTML (4.06.2014).
Lorenz, K. (1977). Odwrotna strona zwierciadła. (K. Wolicki, tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Lovelock, J. (2003). Gaja: nowe spojrzenie na życie na Ziemi. (M. Ryszkiewicz, tłum.). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Melosik, Z., Szkudlarek, T. (2009). Kultura, tożsamość i edukacja: migotanie znaczeń. Kraków: Impuls.
Monge, P.R., Contractor, N. (2003). Theories of Communication Networks. New York: Oxford University Press.
Morin, E. (1977). Zagubiony paradygmat – natura ludzka. (R. Zimand, tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Pascal, B. (1968). Myśli. (T. Boy-Żeleński, tłum.). Warszawa: Pax.
Penrose, R. (1995). Nowy umysł cesarza: o komputerach, umyśle i prawach fizyki. (P. Amsterdamski, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Perechuda, K., Chomiak-Orsa, I. (2014). Chaos a wirtualizacja procesów biznesowych. W: A. Sopińska, S. Gregorczyk (red.), Granice strukturalnej złożoności organizacji. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa. Oficyna Wydawnicza.
Pinker, S. (2005). Tabula rasa: spory o naturę ludzką. (A. Nowak, tłum.). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Popper, K. (1996), Wszechświat otwarty: argumenty na rzecz indeterminizmu. (A. Chmielewski, tłum.). Kraków: Znak.
Popper, K., Eccles, J.C. (1977). The Self and Its Brains. An Argument for Interactionism. Berlin – Heidelberg – London – New York: Springer International.
Pöppel, E., Edingshaus, A.L. (1998). Mózg – tajemniczy kosmos. (M. Skalska, tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Praszkier, R., Nowak, A., Teoria emergencji (wyłaniania się). http://firmy rodzinne.pl/download/RPraszkier_Emergencja.pdf.
Prigogine, I. (1980). From Being to Becoming: Time and Complexity in the Physical Sciences. San Francisco: W.H. Freeman and Company.
Prigogine, I. (2000). Kres pewności: czas, chaos i nowe prawa natury. (I. Nowoszewska, przekład filologiczny z jęz. fr., P. Szwajcer, przekład przejrzał, popr. i uzup. o wybrane fragmenty z wyd. ang.). Warszawa: W.A.B., CiS.
Prigogine, I., Stengers, I. (1990). Z chaosu ku porządkowi: nowy dialog człowieka z przyrodą. (K. Lipszyc, przeł.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Rothert, A. (2006), Między porządkiem a chaosem. Warszawa: Elipsa.
Stewart, I. (1994). Czy Bóg gra w kości? Nowa matematyka chaosu. (W. Komar, M. Tempczyk, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Śliwerski, B. (2009). Problemy współczesnej edukacji. Dekonstrukcja polityki oświatowej III RP. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Taylor, M. (2003). The Moment of Complexity: Emerging Network Culture. Chicago: University of Chicago Press.
Tempczyk, M. (1998). Teoria chaosu a filozofia. Warszawa: CiS: we współpr. z Instytutem Filozofii i Socjologii PAN.
Tempczyk, M. (2002). Teoria chaosu dla odważnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Trąbka, J. (2000). Odwieczny chaos a tworzenie się świata. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Vallacher, R., Nowak, A. (2007). Dynamical social psychology: Finding order in the flow of human experience. In: W. Kruglanski & E.T. Higgins (ed.). Social psychology: Handbook of basic principles (pp. 734–758). New York: Guilford Publications.
Wallerstein, I. (2004). Koniec świata jaki znamy. (M. Bilewicz, A.W. Jelonek, K. Tyszka, tłum.). Warszawa: Scholar.
Whitehead, A.N. (1929). Process and Reality. An Essay of Cosmology. New York: Macmillan, Cambridge: Cambridge University Press.
Wiśniewska, L. (2006). Chaos, porządek i paradygmaty (w naukach i literaturze). W: K. Bakuła, D. Heck (red.), Efekt motyla: humaniści wobec teorii chaosu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Żywczok, A. (2011). Ku afirmacji życia: pedagogiczne podstawy pomyślnej egzystencji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.