Kwartety smyczkowe Władysława Żeleńskiego

Maryla Renat

doi:10.16926/em.2017.12.01

Opublikowane: 2017-05-161

Tom 12 (2017)

Kwartety smyczkowe Władysława Żeleńskiego

Maryla Renat, dr hab. prof. UJD

Edukacja Muzyczna

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.16926/em.2017.12.01

Abstrakt

Głównym celem artykułu jest przedstawienie twórczości polskiego kompozytora Władysława
Żeleńskiego (1837–1921) na obsadę kwartetu smyczkowego, w kontekście jego biografii. Omówiona
w pracy część twórczości kompozytora obejmuje następujące dzieła:
1. Wariacje na oryginalny temat g-moll op. 21 (1869);
2. Kwartet smyczkowy F-dur op. 28 (1875);
3. Kwartet smyczkowy A-dur op. 42 (po 1880).
W rozwiązaniu niniejszej problematyki można wyróżnić dwa etapy. Pierwszy dotyczy omówienia
stanu, istniejącej wyłącznie w języku polskim, literatury przedmiotu na ten temat, która jest
uboga i przeważnie ogranicza się do ogólnych uwag stylo-krytycznych, nie zawsze słusznych.
Brakuje prac, które by w sposób całościowy szczegółowo omawiały wszystkie utwory należące do
twórczości kameralnej Żeleńskiego. Niniejsza praca jest zatem pierwszą próbą w tym zakresie.
Drugi etap dotyczy analizy muzycznej, w wyniku której omówione zostały: forma, technika kompozytorska,
strona wyrazowa oraz recepcja.
W utworach na kwartet smyczkowy Żeleńskiego dominuje liryczna kategoria wyrazowa. Wiodącą
rolę odgrywa faktura, w której współdziałanie instrumentów ciągle zmienia się we wzajemnych
relacjach. Kolejną właściwością zasługującą na uwagę są nawiązania do polskiej muzyki
ludowej. Przejawia się to w stosowaniu charakterystycznych kwart lidyjskich i kwint burdonowych.
Nadto kompozytor wprowadza stylizacje tańców niepolskich siciliany i tarantelli, co ma
miejsce w Wariacjach na oryginalny temat op. 21. Mniejszą rolę w kształtowaniu narracji odgrywa
harmonika. Nie zawiera ona nowatorskich rozwiązań, zwłaszcza w dwóch pierwszych dziełach.
Między kwartetami F-dur op. 28 a A-dur op. 42 miała miejsce ewolucja techniki kompozytorskiej,
co zaowocowało w drugim z utworów – pogłębionym rozwojem harmoniki dur-moll,
silnym zróżnicowaniem faktury i wprowadzeniem partii wirtuozowskich.
Styl Żeleńskiego w kwartetach smyczkowych reprezentuje nurt klasycyzujący. Stanowi syntezę
klasycznych form z neoromantycznym kształtowaniem narracji muzycznej. Dzieła na kwartet
smyczkowy Żeleńskiego reprezentują wysoką wartość artystyczną, tworząc zarazem podwaliny
polskiej kameralistyki w II połowie XIX wieku.

Słowa kluczowe:

kwartet smyczkowy, polska muzyka kameralna XIX wieku, Władysław Żeleński

Inne teksty tego samego autora

1 2 > >>

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Renat, M. (2017). Kwartety smyczkowe Władysława Żeleńskiego. Edukacja Muzyczna, 12, 9–51. https://doi.org/10.16926/em.2017.12.01

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Ladislaus Żeleński, Variationen über ein Original – Thema, zwei Violinen, Viola und Violoncell op. 21, Fr. Kistner, Leipzig, nr wyd. 6153, b.r.w.
Google Scholar

Ladislaus Żeleński, Quartet F-dur für zwei Violinen, Viola und Violoncell op. 28, Fr. Kistner, Leipzig, nr wyd. 6157, b.r.w.
Google Scholar

Ladislaus Żeleński, Quartet für zwei Violinen, Viola und Violoncell op. 42, J. Hainauer, Breslau, nr wyd. 3556, b.r.w.
Google Scholar

Bauman Jolanta, Kwartet fortepianowy c-moll Władysława Żeleńskiego – przedstawienie, [w:] Muzyka fortepianowa VIII, Prace Specjalne 4 Akademii Muzycznej w Gdańsku, Gdańsk 1989, s. 149–153.
Google Scholar

Chomiński Józef M., Wilkowska-Chomińska Krystyna, Historia muzyki polskiej, cz. 2, PWM, Kraków 1996, s. 57–75.
Google Scholar

Gołębiowska Julia, Kwartet smyczkowy w muzyce polskiej XIX wieku, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań 2014.
Google Scholar

Jachimecki Zdzisław, Muzyka polska od roku 1864 do roku 1914, [w:] Polska, jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej, red. A. Brückner, t. 3, Księgarnia Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1930, s. 890–904.
Google Scholar

Jachimecki Zdzisław, Władysław Żeleński, PWM, Kraków 1987.
Google Scholar

Jachimecki Zdzisław, Rozwój kultury muzycznej w Polsce, Piwarski i Sp., Kraków 1914, s. 129–147.
Google Scholar

Jaczyński Michał, Recepcja twórczości Władysława Żeleńskiego w latach 1857– 1939, Musica Iagellonica, Kraków 2017.
Google Scholar

Michalska Wanda, Utwory kameralne Władysława Żeleńskiego wydane drukiem, praca magisterska napisana pod kierunkiem Z. Jachimeckiego, maszynopis, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1937.
Google Scholar

Mizerska-Golonek Ewa, Targosz Jacek, Forma sonatowa, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1997.
Google Scholar

Poniatowska Irena, Twórczość symfoniczna i kameralna środowiska warszawskiego w latach 1860–1914, [w:] Kultura muzyczna Warszawy drugiej połowy XIX wieku, red. A. Spóz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, s. 225–238.
Google Scholar

Poniatowska Irena, Romantyzm. Część druga 1850–1900. Twórczość muzyczna, [w:] Historia muzyki polskiej, red. S. Sutkowski, t. 5, Sutkowski Edition, Warszawa 2010.
Google Scholar

Poźniak Włodzimierz, Muzyka kameralna i skrzypcowa, [w:] Z dziejów polskiej kultury muzycznej. Od oświecenia do Młodej Polski, t. 2. red. Z.M. Szweykowski, PWM, Kraków 1966, s. 482–485.
Google Scholar

Przybylski Tadeusz, Zapomniane kwartety smyczkowe kompozytorów polskich II połowy XIX wieku: Paderewskiego, Pankiewicza, Rutkowskiego i Żeleń- skiego, [w:] Warsztat kompozytorski, wykonawstwo, koncepcje polityczne Ignacego Jana Paderewskiego, red. W.M. Marchwica, A. Sitarz, Musica Iagellonica, Kraków 1991, s. 149–160.
Google Scholar

Reiss Józef W., Najpiękniejsza ze wszystkich jest muzyka polska, PWM, Kraków 1984.
Google Scholar

Szopski Felicjan, Władysław Żeleński, seria: Biblioteka Muzyczna, red. M. Gliń- ski, Gebethner & Wolff, Warszawa 1928.
Google Scholar

Tomaszewski Mieczysław, Interpretacja integralna dzieła muzycznego. Rekonesans, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2000.
Google Scholar

Chmara-Żaczkiewicz Barbara, Mirecki Franciszek, [w:] Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, cz. m, red. E. Dziębowska, PWM, Kraków 2000, s. 278–280.
Google Scholar

Dziadek Magdalena, Żeleński Władysław, [w:] Kompozytorzy polscy 1918–2000, t. 2: Biogramy, red. M. Podhajski, Akademia Muzyczna im. F. Chopina w Warszawie, Akademia Muzyczna im. S. Moniuszki w Gdańsku, Gdańsk – Warszawa 2005, s. 1132–1137.
Google Scholar

Negrey Maciej, Żeleński Władysław, [w:] Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, cz. w–ż, red. E. Dziębowska, PWM, Kraków 2012, s. 392–401.
Google Scholar

Sitarz Andrzej, Joachim József, [w:] Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, cz. h i j, red. E. Dziębowska, PWM, Kraków 1993, s. 461–462.
Google Scholar

Swaryczewska Katarzyna, Żeleński Władysław, [w:] Słownik muzyków polskich, red. J.M. Chomiński, t. 2: M–Z, Instytut Sztuki PAN, PWM, Kraków 1967, s. 311–313.
Google Scholar

[b.n.a.], Nowości muzyczne, „Echo Muzyczne i Teatralne” 1883, nr 7, s. 76.
Google Scholar

Chwiłek Agnieszka, Kameralistyka polska drugiej połowy XIX wieku. Problematyka badawcza, „Przegląd Muzykologiczny” 2012, s. 147–157.
Google Scholar

Chybiński Adolf, Władysław Żeleński (W 75 rocznicę urodzin), „Kronika Powszechna” 1912, nr 48, s. 374–376.
Google Scholar

Hanicki Tadeusz, Koncert kompozytorski Wł. Żeleńskiego, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1896, nr 18 (657), s. 215.
Google Scholar

Jachimecki Zdzisław, Władysław Żeleński. W dziesiątą rocznicę śmierci, „Orkiestra” 1931, nr 3, s. 36–37.
Google Scholar

Jaczyński Michał, Wykonania muzyki Władysława Żeleńskiego w Wiedniu, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Edukacja Muzyczna”, z. 10, red. Marta Popowska, Częstochowa 2015, s. 163–180; http://dx.doi.org/10.16926/em.2015.10.09.
Google Scholar

[Świętochowski Aleksander], Echa warszawskie, „Przegląd Tygodniowy Życia Społecznego, Literatury i Sztuki” 1877, nr 46, s. 525.
Google Scholar

Zieziula Grzegorz, Życie i twórczość Władysława Żeleńskiego w świetle źródeł epistolarnych, „Muzyka” 2008, nr 4, s. 89–102.
Google Scholar