Abstrakt
Koncepcja zrównoważonego rozwoju jako koncepcja systemowa wzbudza wiele wątpliwości poprzez zestawienie w nazwie wyrazów o sprzecznych znaczeniach. Pojęcie to, pochodząc pierwotnie z leśnictwa, w XXI wieku immanentnie związane jest z etyczno-ekonomiczną koncepcją podstawowych potrzeb i ideą ograniczonych możliwości globalnego systemu ekologicznego. Trafnie i skrótowo meritum problemu nadmiernego zużywania środowiska naturalnego i nasilającej się antropopresji oddaje określenie „granice wzrostu”. Polska, przechodząc transformację systemową, jak dotąd więcej ma wspólnego z modernizacją imitacyjną niż ze zrównoważonym rozwojem. Stąd też nie do przecenienia jest rola edukacji: przyrodniczej, ekologicznej, sozologicznej i środowiskowej w działaniach na jego rzecz. Edukacja, zarówno formalna, jak i nieformalna, kształtuje pożądane społecznie potrzeby, postawy i wzory zachowań, ujmując je w oczekiwane i przydatne środowiskowo i ekologicznie wartości moralne i zasady etyczne. W oparciu o nie z kolei formułować można strategie działań wychowawczych, proekologicznych, które zorientowane byłyby na egzystencję ekohumanistyczną. Konkludując, powodzenie zrównoważonego rozwoju – nie tylko gospodarki – staje się możliwe dzięki wiedzy: przyrodniczej, ekologicznej, sozologicznej, ekonomicznej i etycznej.
Bibliografia
Adamkiewicz-Drwiłło, H.G. (2008). Współczesna metodologia nauk ekonomicznych. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”.
Batorczak, A. (2013). Edukacja dla Zrównoważonego Rozwoju w Polsce i w Wielkiej Brytanii (niepublikowana rozprawa doktorska). Warszawa. https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/457/Praca%20doktorska.pdf?s equence=1 [1.09.2016].
Beck, U. (2004). Społeczeństwo ryzyka. (tłum. S. Cieśla). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Białek, E. (2009). Zrównoważony rozwój dziecka w świetle nowych wyzwań. Kraków: Impuls.
Black, J. (2008), Słownik ekonomii. (tłum. E. Freyberg, M. Mokrogulski i in.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Borys, T. (2006). Edukacja dla zrównoważonego rozwoju jako wyzwanie globalne. W: T. Borys (red.), Edukacja dla zrównoważonego rozwoju. Białystok: Wyd. Ekonomia i Środowisko.
Borys, T. (2005). Wąskie i szerokie interpretacje zrównoważonego rozwoju oraz konsekwencje wyboru. W: A. Papuziński (red.), Zrównoważony rozwój. Od utopii do praw człowieka. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza „Branta”.
Bukowski, M., Szpor, A., Śniegocki, A. (2012). Potencjał i bariery polskiej innowacyjności. Warszawa: Instytut Badań Strukturalnych.
Chądzyński, M. (2016). W Polsce przybywa milionerów. Jesteśmy bogatsi, ale jeszcze nie bogaci. Dziennik. Gazeta Prawna, 154, 4.
Colman, A.M. (2009). Słownik psychologii. Warszawa: PWN.
Czaja, S. (2009). Informacja jako podstawa kształtowania zrównoważonego rozwoju i gospodarki opartej na wiedzy. W: B. Poskrobko (red.), Zrównoważony rozwój gospodarki opartej na wiedzy. Białystok: Wyd. Wyższej Szkoły Ekonomicznej.
Dołęga, J.M. (1997). Dialog i wychowanie w ujęciu Jana Pawła II. W: J.L. Krakowiak (red.), Ziemia domem człowieka. Warszawa: Polskie Towarzystwo Uniwersalizmu.
Domański, H. (2004). Struktura społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Domański, H. (2014). Zaufanie między ludźmi. W: P.B. Sztabiński i F. Sztabiński (red.), Polska–Europa. Wyniki Europejskiego Sondażu Społecznego 2002–2012. Warszawa: Wyd. IFiS PAN, s. 8–17.
Domeracki, P., Tyburski, W. (2011). Podstawy edukacji i kształtowania świadomości społecznej w duchu zrównoważonego rozwoju. W: W. Tyburski (red.), Zasady kształtowania postaw sprzyjających wdrażaniu zrównoważonego rozwoju. Toruń: Wyd. Nauk. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Drozdowski, R. (2014). Polska u progu drugiej fazy modernizacji, czyli jak jednocześnie doganiać i uciekać. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, LXXVI, 2, 77–88.
Education for Sustainable Development in the UK in 2010 (2010). Published by the UK National Commission for UNESCO. http://se-ed.co.uk/edu/wpcontent/uploads/2014/02/Report_-ESD-in-the-UK_2010_UKNCUNESCOv4.pdf [1.09.2016].
Fromm, E. (1989). Mieć czy być. (tłum. J. Miziński).Warszawa: Klub Otrycki, „Colloquia Communia”, Wydział Propagandy ZSP, Oficyna Universitas.
Gaetner, H. (1991). Albert Schweitzer i jego zasada czci dla życia a współczesna ekologia. Zielone Brygady, 2. http://www.zb.eco.pl/zb/20/schweitz.htm# [31.08.2016].
GDP per capita in PPS, 29.03.2010, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/ table.do?=tab&init=18plugin=18language... [7.09.2016].
Giddens, A. (2004). Socjologia. (tłum. A. Szulżycka). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Giza-Poleszczuk, A. (2004). Brzydkie kaczątko Europy, czyli Polska po czternastu latach transformacji. W: A. Marody (red.), Zmiana czy stagnacja? Warszawa: Wyd. Nauk. „Scholar”.
GUS (2015). Gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego 2014, Warszawa: http://stat.gov.pl.
GUS (2014). Kobiety i mężczyźni na rynku pracy. Warszawa: http://stat.gov.pl.
Hausner, J. (red.). (2012)Kurs na innowacje. Jak wyprowadzić Polskę z dryftowego rozwoju? Kraków: Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej.
Hull, Z. (2007). Czy idea sustainble development ukazuje nową drogę rozwoju cywilizacyjnego? Problemy Ekorozwoju, 2, 1, 49–57. http://ekorozwoj.pol. lublin.pl/no3/g.pdf.
Hull, Z. (2011). Ekozoficzna filozofia przyrody. W: W. Ługowski, I.K. Lisiejew (red.), Filozofia przyrody – dziś. Warszawa: IFiS PAN.
Hull, Z. (2005). Filozofie zrównoważonego rozwoju. W: A. Papuziński (red.), Zrównoważony rozwój. Od utopii do praw człowieka. Bydgoszcz: Branta.
Hull, Z. (1997). Kształtowanie myślenia ekologicznego. W: J.L. Krakowiak (red.). Ziemia domem człowieka. Warszawa: Polskie Towarzystwo Uniwersalizmu.
IBE, (2011). Raport o stanie edukacji 2010. W drodze do społeczeństwa wiedzy, M. Federowicz, M. Sitek (red.). http://eduentuzjasci.pl/pl/raport-o-stanieedukacji-2010.html?start=1 [25.08.2016].
Inglehart, R. (1997). Modernization and Postmodernization. Cultural, Economic, Political Change in 43 Societes. Princeton: University Press.
Inglehart, R. (2006). Pojawienie się wartości postmaterialistycznych. (przeł. S. Czarnik). W: P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury. Kraków: Wyd. Znak.
Jackson, T. (2015). Dobrobyt bez wzrostu. Ekonomia dla planety o ograniczonych możliwościach. (przeł. M. Polakowski). Toruń: Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Janikowski, R. (2004). Zarządzanie antropopresją: w kierunku zrównoważonego rozwoju społeczeństwa i gospodarki. Warszawa: „Difin”.
Janikowski, R., Korcz, M. (2001). Zarządzanie oczyszczaniem terenów poprzemysłowych, Ekonomia i Środowisko, 1 (18), 103–112.
Jan Paweł II (1991). Encyklika Centesimus Annus. http://www.opoka.org.pl/ biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/centesimus_1.html#m0 [6.09.2016].
Jasiecki, K. (2013). Kapitalizm po polsku. Między modernizacją a peryferiami Unii Europejskiej. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
Jasiecki, K. (2016). Nowa peryferyjność w perspektywie różnorodności kapitalizmu. Przykład posocjalistycznych państw Unii Europejskiej. W: T. Zarycki (red.), Polska jako peryferie. Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar.
Kalina-Prasznic, U. (red.). (2004). Encyklopedia prawa. Warszawa: Wyd. C.H. Beck.
Kant, I. (2001). Uzasadnienie metafizyki moralności. (tłum. M. Wartenberg). Kęty: Antyk.
Kassenberg, A., Stodulski, W., Wójcik, B. (2000). Podział zasobów świata, także wyzwaniem dla Polski w XXI wieku. W: M. Carley, Ph. Spapens, Dzielenie się światem. (tłum. J. Bałdyga). Białystok – Warszawa: Instytut na rzecz Ekorozwoju, Wyd. Ekonomia i Środowisko.
Kasser, T. (2002). The high price of materialism. Cambridge Massachusetts: The Massachusetts Institute Technology Press.
Kelly, K. (1994). Out of control: the new biology of machines, social systems and the economic world. Menlo Park: Addison-Wesley. http://kk.org/mtfiles/books-mt/ooc-mf.pdf [21.08.2016].
Kieżun, W. (2013). Patologia transformacji. Warszawa: Wyd. Poltext.
Kołakowski, L. (1995). Introductory Remarks, Dialogue and Universalism 1995, no 1.
Kołakowski, L. (1997). Mała etyka. O tym, co dobre i złe. Czy zawsze i wszędzie? W: J. Dołęga, J. Kuczyński, A. Woźnicki (red.), Szkoła przeżycia cywilizacyjnego. Warszawa: Wyd. Nauk. „Scholar”.
Konarzewski, K. (1987). Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz. U. 1997 nr 78 poz. 483. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id= WDU19970780483 [4.09.2016].
Kostecka, J. (2010). Wybrane oblicza retardacji przekształcenia zasobów przyrody. W: R. Masztalski (red.), Homo naturalis: człowiek, przyroda, przestrzeń w myśl zrównoważonego rozwoju. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
Kowalik, T. (2009). WWW.Polska transformacja.pl. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie.
Krasnodębski, Z. (2003). Demokracja peryferii. Gdańsk: Wyd. słowo/obraz terytoria.
Krasnodębski, Z. (1991). Upadek idei postępu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kronenberg, J., Bergier, T. (red. nauk.). (2010). Wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce. Kraków: Fundacja Sendzimira.
Kuzior, A. (2005). Zrównoważony rozwój w edukacji ekologicznej. W: A. Papuziński (red.), Zrównoważony rozwój. Od utopii do praw człowieka. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza „Branta”.
Laszlo, E. (1978). Systemowy obraz świata. (przeł. U. Niklas). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Lewandowski, J. (2016). Ile kłamstwa zmieści Polska? Gazeta Wyborcza, 106 (8736), 23.
Lewandowski, J. (2010). Nie było czasu na trzecią drogę. Gazeta Wyborcza, 19 (6237), 16–17.
Lewandowski, K. (2015). Postekonomia robotów. Polityka Polska, 1, 93–99. http://geopolityka.net/wpcontent/uploads/2015/05/Polityka_Polska_nr_1_2015.pdf [2.09.2016].
Lovelock, J. (2003). Gaja: nowe spojrzenie na życie na Ziemi. (tłum. M. Ryszkiewicz). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Mach, B.W. (2010). Jednostka jako przedmiot i podmiot transformacji. W: W. Morawski (red.), Modernizacja Polski: struktury – agencje – instytucje. Warszawa: Wyd. Akademickie i Profesjonalne.
Malinowski, M. (2016). Grajmy w zielone! Ochrona środowiska a interes narodowy. Nowy Obywatel, 20 (71), 54–63.
Meadows, D.H., Randers, J., Meadows, D.L. (1995). Przekraczanie granic: globalne załamanie czy bezpieczna przyszłość? (tłum. Z. Dobrska i in.). Warszawa: Centrum Uniwersalizmu przy Uniwersytecie Warszawskim.
Meadows, D.H., Randers, J., Meadows, D.L. (2006). Synopsis Limits to Growth. The 30-Year Update. London: Earthscan: http://www.peakoilindia.org/wpcontent/uploads/2013/10/Limits-to-Growth-updated.pdf [26.08.2016].
Michnowski, L. (2013). Ekohumanizm w przezwyciężaniu globalnego kryzysu. W: J. Sokołowski (red.), Episteme 71. Łomża – Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Michnowski, L. (2000). Ekohumanizm jako aksjologiczna podstawa wychowania dla przyszłości. W: I. Wojnar (red.), Etos edukacji w XXI wieku: zbiór studiów. Warszawa: „Elipsa”.
Morawski, W. (2010). Prometeusz spętany? Próby analiz instytucjonalnych polskiej modernizacji. W: W. Morawski (red. nauk.), Modernizacja Polski: struktury – agencje – instytucje. Warszawa: Wyd. Akademickie i Profesjonalne.
Mularska-Kucharek, M. (2011). Zaufanie jako fundament życia społecznego, na przykładzie badań w województwie łódzkim. Studia Regionalne i Lokalne, 2 (41), 76–91.
Najder-Stefaniak, K. (2002). Pedagogika czasu przemian. W: E. Białek (red.), Dokąd zmierzasz człowieku? Model edukacji dla przyszłości. Warszawa: Stowarzyszenie „Edukacja dla przyszłości”.
NFOŚiGW (2012). Lokalna polityka ekologiczna, programy i strategie, gminny program ochrony środowiska, http://ekorozwoj.ews21.pl/files/prezentacje/ 4_pep.ppsx [30.08.2016].
Papuziński, A. (2006). Filozoficzne problemy zrównoważonego rozwoju – wprowadzenie. Problemy Ekorozwoju, vol. 1, 2, 25–32. http://ekorozwoj.pol. lublin.pl/no2/c.pdf [31.08.2016].
Papuziński, A. (1997). Polityka a perspektywy sumienia ekologicznego. W: J.L. Krakowiak (red.), Ziemia domem człowieka. Warszawa: Polskie Towarzystwo Uniwersalizmu.
Papuziński, A. (2014). Zrównoważony rozwój w kontekście teorii sprawiedliwości międzygeneracyjnej. Próba konkretyzacji. Studies in Global Ethics and Global Education, 2, 12–27. sgege.aps.edu.pl/fulltxt.php?ICID=1134202. http://dx.doi.org/10.5604/23920890.1134202 [30.08.2016].
Pawul, M., Sobczyk, W. (2011). Edukacja ekologiczna w zakresie gospodarki odpadami jako narzędzie realizacji zrównoważonego rozwoju. Problemy Ekorozwoju, 6 (1), 147–156. http://ekorozwoj.pol.lublin.pl/no12/o.pdf [26.12.2016].
Piątek, Z. (2005). Człowiek jako podmiot zrównoważonego rozwoju: konsekwencje filozoficzno-społeczne. W: A. Papuziński (red.), Zrównoważony rozwój Od utopii do praw człowieka. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza „Branta”.
Piątek, Z. (2004). Czy koncepcja zrównoważonego rozwoju jest utopijna. W: A. Pawłowski (red.), Filozoficzne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania zrównoważonego rozwoju. Lublin: Seria Monografie KIŚ PAN, nr 26.
Podgórecki, A. (1995). Społeczeństwo polskie. (przeł. Z. Pucek). Rzeszów: Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Prawo ochrony środowiska, Dz. U. 2001, nr 62 poz. 627.
Rawls, J. (2009). Teoria sprawiedliwości. (przeł. M. Panufnik i in.). Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.
Rewolucja u bram, z Jeremym Rifkinem rozmawia S. Stodolak (2016), Dziennik. Gazeta Prawna, 141, A 22–A 23.
Rifkin, J. (2005). Europejskie marzenie. Jak europejska wizja przyszłości zaćmiewa american dream. (przeł. W. Falkowski, A. Kostarczyk). Warszawa: Wyd. NADIR.
Rifkin, J. (2016). Społeczeństwo zerowych kosztów krańcowych: internet przedmiotów-ekonomia współdzielenia-zmierzch kapitalizmu. (przeł. A.D. Kamińska). Warszawa: Wyd. Studio EMKA.
Roszak, Th. (1978). Person/Planet. The Creative Disintegration of Industrial Society. Lincoln: Incorporated iUniverse. https://books.google.pl/books?id=BwDCKb5aGMYC&pg=PP1&lpg=PP1& dq=theodore+roszak+persona+planeta&source=bl&ots=Q0SA_3CNlX&sig =QLSxjmIcJUDTNc4_W6LHw3IrfLU&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjVePGhLXOAhXBlCwKHQ_SDxMQ6AEIcjAQ#v=onepage &q=theodore%20roszak%20persona%20planeta&f=false [29.08.2016].
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 marca 2009 r., zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 54 poz. 442).
dos Santos T. (1970). Structure of Dependence. American Economic Review, 60, 231–236.
Schweitzer, A. (1981). Z mojego życia… (przeł. I. Salamon). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Sejm RP (1991). Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 maja 1991 r. w sprawie polityki ekologicznej. Monitor Polski, nr 18, poz. 118.
Sen, A. (2002). Rozwój i wolność. (tłum. J. Łoziński). Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.
Siciński, A. (1978). Przedmowa. W: E. Laszlo, Systemowy obraz świata. (przeł. U. Niklas). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Skolimowski, H. (1993). Filozofia żyjąca. Eko-filozofia jako drzewo życia. (przeł. J. Wojciechowski). Warszawa: Wyd. Pusty Obłok.
Sławiński, S. (2004). O wspólny kierunek wychowania. W: Program „Edukacja dla Rozwoju”: strategia wychowania młodzieży do odpowiedzialności za siebie i społeczeństwo: materiały z konferencji Rzecznika Praw Obywatelskich i Fundacji „Świat na Tak”. Łódź: „Master”.
Staniszkis, J. (2003). Władza globalizacji. Warszawa: Wyd. Nauk. „Scholar”.
Szczepański, M.S. (2006). Ani Elizjum, ani Hades. Piętnastolecie polskiej transformacji w perspektywie socjologicznych teorii zmiany. W: J. Wasilewski (red.), Współczesne społeczeństwo polskie. Dynamika zmian. Warszawa: Wyd. Naukowe „Scholar”.
Szahaj, A. (2004). Nostalgia za jednością. Przegląd Polityczny, 67/68, 85–89.
Sztumski, W. (2006). Idea zrównoważonego rozwoju a możliwości jej urzeczywistnienia. Problemy Ekorozwoju, vol. 1, 2, 73–76. http://ecodevelopment. pollub.pl/no2/h.pdf [26.12.2016].
Święty Grall rozwoju nie istnieje, rozmowa P. Augustyniaka z Jerzym Hausnerem. Liberté!, XXIII, 056–067.
Wallerstein, I. (2007). Analiza systemów-światów: wprowadzenie. (tłum. K. Gawlicz i M. Starnawski). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG.
Walosik, A. (2013). Przez edukację do zrównoważonego rozwoju. Kraków: Wyd. Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Weiner, J. (2009). Czy istnieje równowaga w przyrodzie? Fakty i mity. Wszechświat, 110, 7–9, 4–9.
Weiner, J. (2003). Posłowie. W: J. Lovelock, Gaja: nowe spojrzenie na życie na Ziemi. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Wilson, E.O. (1997). Różnorodność życia. Warszawa: PIW.
Wnuk, Z. (1999). Edukacja ekologiczna w Polsce. W: J.M. Dołęga, J.W. Czartoszewski (red.), Ochrona środowiska w filozofii i teologii. Warszawa: Wydaw. Akademii Teologii Katolickiej.
Wnuk-Lipiński, E. (1996). Demokratyczna rekonstrukcja. Z socjologii radykalnej zmiany społecznej. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.
Zacher, L.W. (2009). Modele, strategie, uwarunkowania i konteksty trwałego rozwoju. W: B. Poskrobko (red.), Zrównoważony rozwój gospodarki opartej na wiedzy. Białystok: Wyd. Wyższej Szkoły Ekonomicznej.
Ziemba, W. (2013). Ku zrównoważonemu społeczeństwu informacyjnemu. Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych, 29, 401–425. Warszawa: rocznikikae.sgh. waw.pl/p/roczniki_kae_z29_28.pdf [09.09.2016].
Ziółkowski, M. (2000). Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego. Teorie, tendencje, interpretacje. Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora.
Ziółkowski, M. (2006). Zmiany systemu wartości. W: J. Wasilewski (red.), Współczesne społeczeństwo polskie. Dynamika zmian. Warszawa: Wyd. Naukowe „Scholar”.