Opery Mykoły Łysenki w kontekście romantycznych szkół słowiańskich XIX wieku

Luba Kyyanovska

doi:10.16926/em.2023.18.09

Autor

Luba Kyyanovska Lwowska Narodowa Akademia Muzyczna im. M. Łysenki https://orcid.org/0000-0002-0117-5078

DOI:

https://doi.org/10.16926/em.2023.18.09

Słowa kluczowe:

Słowa kluczowe: opera narodowa, kultura słowiańska, romantyzm, Mikołaj Łysenko, osobowość pasjonarna.

Abstrakt

Do krzewienia pamięci historycznej lub przedstawienia mitu narodowego opera jak najbardziej się nadawała. Romantyzm to epoka kształtowania tożsamości narodowych wielu krajów europejskich. Głównym jej zadaniem w tym czasie jest powrót do narodowej mitologii i historii. Przedmiotem rozważań niniejszego artykułu są opery Mykoły Łysenki (Миколa Лисенкo, 1842–1912), założyciela ukraińskiej szkoły kompozytorskiej. Dzieła te, prawie nieznane w Polsce, reprezentują interesujące ujęcie zasad romantycznej estetyki operowej. Opierają się na wątkach ludowo-mitologicznych i historycznych, typowych dla wielu słowiańskich szkół kompozytorskich.

W pracy zostało uwzględnione miejsce Mikołaja Łysenki w gronie przedstawicieli opery słowiańskiej. Główny akcent położony został na znaczeniu tej twórczości w aspekcie symbolu „ducha narodowego”, przejawiającego się w treści dzieła operowego poprzez wcielenie tradycji i mitów historycznych, zwyczajów, obrządków ludowych, etc. W pracy uwzględniono też porównanie dorobku operowego Łysenki z analogicznym gatunkiem opery narodowej w spuściźnie twórców innych słowiańskich szkół narodowych: w Polsce (Stanisław Moniuszko), Czechach (Bedřich Smetana, Antonin Dwořak) oraz Rosji (przedstawiciele „Potężnej Gromadki”, głównie Modest Musorgski, Aleksandr Borodin oraz Mikołaj Rimski-Korsakow). Zwrócono uwagę na szereg cech wspólnych, łączących większość kompozytorów słowiańskich szkół operowych, do których należy:

synteza „ogólnoeuropejskiego warsztatu” kompozytorskiego z tradycję narodową;
wyjątkowa różnorodność tematów i gatunków związanych z wątkami narodowymi (często o zabarwieniu ludowym, ujmującym owe tematy różnorodnie z zastosowaniem najszerszego spektrum odmian i modeli gatunków operowych);
zespolenie wątków ludowych z ogólnie przyjętymi formami i środkami wyrazu ówczesnej muzyki profesjonalnej, panującymi w ramach stylu romantycznego i tendencji postromantycznych.

Bibliografia

Шевченко Тарас, Зібрання творів: у 6 томах, t. 2, Поезія 1847–1861, Київ: 2003; [Szewczenko Taras, Zibrannya tvoriv: u 6 tomach, t. 2, Poeziya 1847– 1861, Kyiv, 2003].

Sikorski Józef, Halka, opera w 4-ech aktach. Słowa Wł. Wolskiego, muzyka St. Moniuszki, „Ruch Muzyczny” 1858, nr 1, s. 3–4.

Bittner Ireneusz, U podstaw antropologii filozoficznej polskiego romantyzmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998.

Гумилев Лев Николаевич, Этносфера. История людей и история природы, Наука, Москва 1993; [Gumilev Lev Nikolajevich, Etnosfera. Istoriya lyudey i istoriya prirody, Nauka, Moskva 1993].

Гумилев Лев Николаевич, Этногенез и биосфера Земли, Издательство Ленинградского университета, Ленинград 1989; [Gumilev Lev Nikolajevich, Etnogenez i biosfera Zemli, Izdatel'stvo Leningradskogo universiteta, Leningrad 1989].

Herder Johann Gottfried, Myśli o filozofii dziejów, t. 1–2, tłum. J. Gałecki, wstęp i komentarz E. Adler, PWN, Warszawa 1962.

Herder Johann Gottfried, O początkach pieśni w ogóle, tłum. B. Płaczkowska, [w:] idem, Wybór pism, wybór i oprac. T. Namowicz, tłum. E. Namowicz, Wrocław 1987, s. 59–175.

Levy-Bruhl Lucien, La mentalité Primitive, Wentworth Press, London, 2018.

Лисенко Микола, Характеристика музичних особливостей українських дум і пісень, виконуваних кобзарем Вересаєм, Музична Україна, Київ 1978; [Lysenko Mykola, Kharakterystyka muzychnykh osoblyvostey ukrayins’kykh dum i pisen’, vykonuvanykh kobzarem Veresayem, Muzychna Ukrayina, Kyyiv 1978].

Nowicka Elżbieta, Zapisane w operze. Studia z historii i estetyki opery, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2012.

Poniatowska Irena, Narodowość w muzyce polskiej przed Moniuszką, [w:] Muzyka: sztuką przezwyciężania czasu: Witoldowi Rudzińskiemu w dziewięć- dziesiąte urodziny, red. M. Demska-Trębacz, Wydawnictwo Akademii Muzycznej w Warszawie, Warszawa 2003, s. 67–80.

Ruediger Ritter, Musik für die Nation. Der Komponist Stanisław Moniuszko (1819–1872) in der polnischen Nationalbewegung des 19. Jahrhunderts, Peter Lang Verlag, Frankfurt am Mein 2005.

Smith Antony D., National identity, University of Nevada Press, Reno 1991.

Стасов Владимир Васильевич, Статьи о музыке. В пяти выпусках. t. 2 (1861–1879), Музыка, Москва 1976; [Stasov Vladimir Vasiljevich, Stat'i o muzyke. V pyati vypuskakh, t. 2 (1861–1879) Muzyka, Moskva, 1976].

Людкевич Станіслав, Микола Віталійович Лисенко як творець української національної музики, [w:] idem, Дослідження, статті, рецензії, виступи. Упорядник, редактор, переклади, вступна стаття і примітки Зиновії Штундер, t. 1, Дивосвіт, Львів, 1999, s. 287–293; [Lyudkevych Stanislav, Mykola Vitaliyovych Lysenko yak tvorets’ ukrayins’koyi natsional’noyi muzyky, [w:] idem, Doslidzhennya, statti, retsenziyi, vystupy. Uporiadnyk, redaktor, pereklady, vstupna stattya i prymitky Zynowiji Shtunder, t. 1. Dyvosvit, L’viv 1999, s. 287– 293].

Савицький Роман, Микола Лисенко в наукових і науково-дослідних публікаціях Заходу, [w:] Записки наукового товариства ім. Т.Г. Шевченка, t. 226, Видавництво наукового товариства ім. Т.Г. Шевченка, Львів 1993, s. 322–333; [Savyts’kyy Roman, Mykola Lysenko v naukovykh i naukovodoslidnykh publikatsiyakh Zakhodu, [w:] Zapysky naukovoho tovarystva im. T.H. Shevchenka, t. 226, Vydavnyctvo naukovoho tovarystva im. T.H. Shevchenka, L’viv 1993, s. 322–333].

Topolska Agnieszka, Stanisław Moniuszko jako wieszcz narodowy, „Res Facta Nova” 2012, nr 13 (22), s. 205–217.

Tumiłowicz Bronisław, Śpiewajmy Moniuszkę, „Argumenty” 1983, nr 28, s. 14.

Biba Otto, Die Probleme und künftige Aufgaben musik-historischer Forschungen: musikalische Beziehungen in der topographischen Sicht, rękopis referatu wygłoszonego na konferencji w Lwowskiej Narodowej Akademii Muzycznej im.

M. Łysenki z okazji 180 rocznicy urodzin M. Łysenki, Lwów 7 maja 2022 r.

Граб Уляна, Опера Сапфо М. Лисенка ‒ Л. Старицької-Черняхівської в контексті інтермедіальної взаємозалежності, rękopis referatu wygłoszonego na konferencji w Lwowskiej Narodowej Akademii Muzycznej im. M. Łysenki z okazji 180 rocznicy urodzin M. Łysenki, Lwów 7 maja 2022 r.; [Hrab Uliana. Opera Sapfo M. Lysenka ‒ L. Staryts’koyi-Chernyakhivs’koyi v konteksti intermedial’noyi vzayemozalezhnosti, rękopis referatu wygłoszonego na konferencji w Lwowskiej Narodowej Akademii Muzycznej im. M. Łysenki z okazji 180 rocznicy urodzin M. Łysenki, Lwów 7 maja 2022 r.].

Topolska Agnieszka, Mit Stanisława Moniuszki jako wieszcza narodowego. Studium na podstawie polskiego piśmiennictwa w latach 1858–1989, praca doktorska, Uniwersytet Poznański, Poznań 2012, promotor prof. dr hab.

S. Żerańska-Kominek, Źródło: https://www.academia.edu/2487948/Mit_Stanis%C5%82awa_Moniuszki_jako_wieszcza_narodowego_Studium_na_podstawie_polskiego_pi%C5%9Bmiennictwa_w_latach_1858_1989 [stan z 29.03.2023].