Inclusive education from a sociological and pedagogical perspective: report from Polish research
DOI:
https://doi.org/10.16926/eat.2024.13.17Słowa kluczowe:
edukacja włączająca, systematyczny przegląd, krytyczna analiza dyskursu, teorie społeczneAbstrakt
Edukacja włączająca w ujęciu socjologiczno-pedagogicznym: doniesienia z polskich badań
Celami pracy było poznanie obszarów badań nad edukacją włączającą, usystematyzowanie ich poprzez opracowane kategorie i wyłonienie dominujących kierunków badań oraz dokonanie socjologicznej refleksji nad nimi. Artykuł podzielony został na dwie części. Pierwsza z nich jest systematycznym przeglądem polskich badań nad edukacją włączającą. Analizie poddano 72 źródła naukowe i usystematyzowano je w ramach czterech kategorii: tworzenie inkluzyjnej kultury, wypracowanie inkluzyjnej polityki, rozwój inkluzyjnych praktyk (Booth&Ainscow, 2011) oraz krytyczna refleksja. W drugiej części artykułu pojawiają się rozważania nad edukacją włączającą w kontekście teorii społecznych. Każda z nich daje możliwość spojrzenia na zagadnienie z innej perspektywy oraz kładzie nacisk na inne jej elementy. Dzięki analizie zagadnienia prze pryzmat teorii reprodukcji, konstruktywizmu społecznego, systemów autopojetycznych i teorii krytycznej możliwe jest wskazanie przyczyn w trudności implementacji tego modelu.
Downloads
Bibliografia
Al-Khamisy, D., Skrypnk, T., & Martynchuk, O. (2020). Od kultury edukacji do kultury szkoły dla wszystkich i kultury klasy zróżnicowanej. In Szada-Borzyszkowska Jolanta & Styczyńska Marianna (Eds.), Wyzwania XXI wieku dla edukacji szkolnej (pp. 89–106). [i]WN IKRiBL.
Bąbka, J., & Korzeniowska, R. (2020). Jedność w różnorodności w perspektywie edukacji inkluzyjnej oraz uczenia się we współpracy. CZŁOWIEK – NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ – SPOŁECZEŃSTWO, 2(48) 2020, 47–58. https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.1671
Baran, J. (2021). Between Pedagogical Therapy and Educational Support for Pupils: Discussion on Terminology and Professional Interventions in the Concept and Implementation of Inclusive Education. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 32, 113–135. https://doi.org/10.14746/ikps.2021.32.07
Baranowska, W., & Leszka, J. (2019). The Normative Definitions of Inclusive Education Developed by Teachers from Numerous Schools and of Varied Professional Experience. Przegląd Badań Edukacyjnych, 2(29), 75. https://doi.org/10.12775/pbe.2019.017
Baranowska, W., & Leszka, J. (2021). Agresywne zachowania uczniów ze SPE jako źródła lęków nauczycieli. Korelacja osłabiająca sukces edukacji włączającej. Studia Edukacyjne, 51, 403–425. https://doi.org/10.14746/se.2018.51.24
Barłóg, K. (2019). The context of special pedagogy: practical inclusive education or simulated inclusive education? Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 26. https://doi.org/10.14746/ikps.2019.26.06
Bartuś, E. (2023). Pedagog specjalny jako współorganizator edukacji włączającej w narracjach nauczycieli. Colloquium, 4(52)/2023, 209–229. https://doi.org/10.34813/48coll2023
Berger, L. P., & Luckmann, T. (2011). The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. Open Road Media.
Bombińska-Domżał, A., Cierpiałowska, T., Lubińska-Kościółek, E., Niemiec, S., & Kossewska, J. (2020). Szkoła inkluzyjna jako przestrzeń (nie)przyjazna sensorycznie dla uczniów z zburzeniami ze spektrum autyzmu w opinii nauczycieli szkół inkluzyjnych. Edukacja, 2020(2(153)), 10–28. https://doi.org/10.24131/3724.200201
Booth, T., & Ainscow, M. (2011). Index for inclusion developing learning and participation in schools (third). Centre for Studies on Inclusive Education (CSIE).
Bottomore, T. (2003). The Frankfurt School. https://doi.org/10.4324/9780203407110
Bourdieu, P. (1990). The logic of practice. Stanford University Press.
Bourdieu, P., & Passeron, J.-C. (1990). Reprodukcja : elementy teorii systemu nauczania. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Chilman, A. (2021). Wyzwania planowania edukacji włączającej. Społeczne i poznawcze aspekty pełnego uczestnictwa w procesie kształcenia osób z niepełnosprawnościami. In Ramik-Mażewska Irena (Ed.), Pedagogika specjalna – poszukiwania (Wydanie I, pp. 33–41). Wydawnictwo Rys. https://doi.org/10.48226/978-83-66666-78-8
Chrzanowska, I. (2018a). Edukacja włączająca - wyzwanie dla kompetencji pedagogów specjalnych. STUDIA EDUKACYJNE , 48/2018, 23–32. https://doi.org/10.14746/se.2018.48.2
Chrzanowska, I. (2018b). Opinie nauczycieli przedszkoli integracyjnych na temat szans powodzenia działań włączających wobec poszczególnych grup uczniów, a staż pracy w zawodzie. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 20, 77–100. https://doi.org/10.14746/ikps.2018.20.04
Chrzanowska, I. (2019). Inclusive education in the opinion of the teachers from special pre-schools, regarding the chances of success of the inclusive actions towards particular groups of students, education participants, and teachers’ seniority. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 25, 127–149. https://doi.org/10.14746/ikps.2019.25.06
Chrzanowska, I. (2022). Edukacja włączająca przez pryzmat doświadczeń nauczycieli w edukacji zdalnej uczniów z indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi wynikającymi z zaburzeń, zakłóceń rozwoju w integracyjnych i ogólnodostępnych formach kształcenia. Studia z Teorii Wychowania , TOM XIII: 2022 NR 3(40), 45–63. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.1124
Chrzanowska, I., & Jachimczak, B. (2019). Uczeń z doświadczeniem migracji w edukacji. Diagnoza potrzeb i obszary wsparcia w ramach edukacji włączającej – uczeń cudzoziemski. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 21, 89–104. https://doi.org/10.14746/ikps.2018.21.05
Chrzanowska, I., & Szumski, G. (2019). Edukacja włączająca w przedszkolu i szkole (Chrzanowska Iwona & Szumski Grzegorz, Eds.; Seria Naukowa, t.7). Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.
Cieciuch, J., & Strus, W. (2021). Model i diagnoza osobowości w edukacji dla wszystkich. EDUKACJA, 2021(1(156)), 57–67. https://doi.org/10.24131/3724.210105
Dobrowolska, B. (2022). Szkoła a działania inkluzyjne – stanowiska teoretyczne, uwarunkowania prawne a edukacyjna rzeczywistość. Student Niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy, 22(15), 26–42. https://doi.org/10.34739/sn.2022.22.03
Domagała-Zyśk, E. (2018). Uczniowie z niepełnosprawnościami w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych w polskich badaniach naukowych Część I – artykuły z polskich czasopism naukowych 2013-2017.
Domagała-Zyśk, E. (2021). Mentoring w kształceniu pedagogów dla edukacji włączającej. EDUKACJA, 1(156), 31–41. https://doi.org/10.24131/3724.210103
Dryżałowska, G. (2018). Wyobcowani w integracji a edukacja włączająca. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 29/2018, 28–42. https://doi.org/10.4467/25439561.NP.18.002.9840
Dyduch, E., & Trojańska, M. (2018). Relacje rówieśnicze uczniów pełnosprawnych i ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w edukacji włączającej. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 29/2018, 87–99. https://doi.org/https://doi.org/10.4467/25439561.NP.18.005.9843
Gajdzica, Z. (2019). Zasady organizacji kształcenia w edukacjach inkluzyjnych uczniów z niepełnosprawnością. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 33/2019, 26–39. https://doi.org/https://doi.org/10.4467/25439561.NP.19.002.10477
Gajdzica, Z. (2022). Nieobecne lub zaniedbane w polskiej szkole formy wspierania nauczycieli w edukacji włączającej. Studia z Teorii Wychowania, TOM XIII: 2022 NR 3(40), 13–27. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.5604/01.3001.0016.1122
Gajdzica, Z., Skotnicka, B., Pawlik, S., Bełza-Gajdzica, M., Trojanowska, M., Prysak, D., & Mrózek, S. (2021). Analiza praktyki szkolnej i charakterystyka szkoły efektywnie realizującej edukację włączającą w praktyce-raport z badań.
Głodkowska, J. (2022a). Nauczyciele i uczniowie edukacji włączającej w sytuacji trudnej czasu pandemicznego – wstępna konceptualizacja. Część 2. Special School, LXXXIII(5), 336–344. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.2081
Głodkowska, J. (2022b). Teachers and students in inclusive education in a difficult pandemic situation ‒ initial conceptualization. Part 1. Special School, LXXXIII(4), 256–268. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.1026
Godawa, J. (2020). Wokół integracji społecznej. Edukacja inkluzyjna i integracyjna w opiniach studentów pedagogiki specjalnej i pedagogiki rewalidacyjnej. Niepełnosprawność – Zagadnienia, Problemy, Rozwiązania., I/2020(34), 24–37.
Gołębniak, B. D., & Pachowicz, M. (2018). Ku inkluzji społeczno-kulturowej w szkole. Od pedagogiki klasy do pedagogiki włączającej (Gołębniak Bogusława Dorota & Pachowicz Matylda, Eds.). Collegium Da Vinci,. https://open.icm.edu.pl/handle/123456789/16376
Gorczyca, M. (2023). Akceptacja dzieci z niepełnosprawnościami w warunkach edukacji włączającej na podstawie badań przeprowadzonych w szkole podstawowej im. Kawalerów Orderu Uśmiechu w Rudzienku. Student Niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy, 23(16), 85–109. https://doi.org/10.34739/sn.2023.23.06
Jachimczak, B. (2018). Kształcenie nauczycieli dla edukacji włączającej. Studia Edukacyjne, 48, 33–43. https://doi.org/10.14746/se.2018.48.3
Jachimczak, B. (2019). Education for Peace in Diversified Groups: Opportunities and Threats. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 27. https://doi.org/10.14746/ikps.2019.27.01
Jachimczak, B. (2021). Grupy zróżnicowane w edukacji z perspektywy pedagogiki i pedagogiki specjalnej (Jachimczak Beata, Ed.). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. https://doi.org/10.14746/amup.9788323239512
Jachimczak, B., & Małachowska, G. (2019). Włączająca edukacja przedszkolna – założenia teoretyczne a perspektywa praktyczna Przedszkola Miejskiego nr 152 w Łodzi. EDUKACJA, 2019(2(149)), 101–111. https://doi.org/10.24131/3724.190209
Knopik, T., Papuda-Dolińska, B., Wiejak, K., & Krasowicz-Kupis, G. (2021). Projektowanie uniwersalne jako perspektywa metodyczna edukacji włączającej. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 42/2021, 53–69. https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/niepelnosprawnosc/article/view/6357
Kołodziejczyk, R. (2020). Gotowość nauczycieli do pracy w systemie edukacji włączającej. Roczniki Pedagogiczne, 12(3), 125–142. https://doi.org/10.18290/rped20123-7
Konieczna, I., & Smolińska, K. (2022). Dokąd zmierza edukacja? Kontekst zmian systemu kształcenia uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w Polsce. Special School, LXXXIII(5), 345–358. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.2082
Koralewicz-Lew, A. (2018). Integracja dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w opiniach ich nauczycieli. Student Niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy, 18(11), 221–237. https://czasopisma.uph.edu.pl/studentniepelnosprawny/article/view/1206
Koziej, S. (2023). Możliwości wykorzystania sztucznej inteligencji do wspierania edukacji inkluzyjnej. Student Niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy, 23(16), 11–20. https://doi.org/10.34739/sn.2023.23.01
Krause, A. (2023a). Edukacja włączająca w cieniu ideologii zachwytu i opresji. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 50/2023, 11–21. https://doi.org/https://doi.org/10.26881/ndps.2023.50.01
Krause, A. (2023b). Edukacja włączająca w dyskursie hipokryzji. Studia z Teorii Wychowania, TOM XIV: 2023 NR 1(42), 85–101. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.3426
Luhmann, N. (1989). Ecological communication. UK: Polity Press.
Mikrut, A. (2019). Edukacja integracyjna czy włączająca? O prawie do edukacji w kontekście interpretacji terminologii Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Niepełnosprawność – Zagadnienia, Problemy, Rozwiązania., IV/2019(33), 77–94. https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://kn.pfron.org.pl/download/5/1119/PFRONkwartalniknr33v43WCAGart7Edukacja.pdf&ved=2ahUKEwih89HtioOHAxX3BNsEHT7JDugQFnoECB4QAQ&usg=AOvVaw2T9Z6snTjlyzQbupVoHwDe
Mórawska, W. (2023). Korzyści i zagrożenia dla uczniów wynikające z realizacji edukacji włączającej w opinii nauczycieli szkół podstawowych w Mińsku Mazowieckim. Student Niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy, 23(16), 63–84. https://doi.org/10.34739/sn.2023.23.05
Narkun, Z. (2019). The teachers’ self-efficacy and its importance for inclusive education. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 25/2019, 151–176. https://doi.org/10.14746/ikps.2019.25.07
Niemiec, M. (2019). Work of teachers co-organising the process of education of pupils with special educational needs in the opinions of public school teachers. Interdisciplinary Contexts of Special Pedagogy, 26/2019, 81–102. https://doi.org/10.14746/ikps
Nowak-Łojewska, A. (2020). Z doświadczeń uczestników projektu THRIECE – perspektywa dziecka i dorosłego. Problemy Wczesnej Edukacji, 49(2), 103–114. https://doi.org/10.26881/pwe.2020.49.09
Nowakowska, I., & Pisula, E. (2018). Wiedza na temat zaburzeń ze spectrum i opinie dotyczące edukacji włączającej dzieci z tymi zaburzeniami u nauczycieli szkół podstawowych oraz studentów kierunków nauczycielskich. Men Disability Society, 40(2), 29–47. https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.7546
Papuda-Dolińska, B. (2018). Edukacja włączająca w perspektywie teorii waloryzacji ról społecznych. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 29/2018, 9–27. https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/niepelnosprawnosc/article/view/9050
Papuda-Dolińska, B. (2019). Edukacja włączająca – scenariusze zysków i strat w perspektywie teorii waloryzacji roli społecznej. Niepełnosprawność – Zagadnienia, Problemy, Rozwiązania., IV/2019(33), 95–111. https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://kn.pfron.org.pl/download/5/1107/PFRONkwartalniknr3309art8.pdf&ved=2ahUKEwjy9pmdi4OHAxUcAtsEHXT6AOAQFnoECBAQAQ&usg=AOvVaw3H9saWmWEXCVqyYP6mdhZc
Piwowarski, R. (2023). Socio-economic context of education in the light of selected indicators. Studia z Teorii Wychowania, TOM XIV: 2023 NR 3(44), 271–285. https://doi.org/https://doi.org/10.5604/01.3001.0053.9208
Podgórska-Jachnik, D. (2022). Polski system oświaty a edukacja włączająca - bilans otwarcia 2020 w świetle raportu badawczego Ośrodka Rozwoju Edukacji. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 5, 5–16. https://doi.org/10.5604/01.3001.0015.8625
Podgórska-Jachnik, D., & Szmalec, J. (2019). Test Oceny Ręki Asystującej (AHA) jako narzędzie diagnostyczno-terapeutyczne w edukacji włączającej dzieci z jednostronnymi niedowładami ręki. EDUKACJA, 1(148), 111–130. https://doi.org/10.24131/3724.190108
Pomirska, Z. (2021). Inclusive Approach in Teaching Students with Special Educational Needs – a Chance to Change the Polish School. Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, Sectio N – Educatio Nova, 6, 43–57. https://doi.org/10.17951/en.2021.6.43-57
Przybyszewska, D. (2019). Functioning of inclusion classrooms in the opinion of parents – organization, teacher training, individualized instruction and social relations. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 24/2019, 83–108. https://doi.org/10.14746/ikps.2019.24.05
Rola, B. (2021). Edukacja dla wszystkich – kompetencje absolwentów szkół i metody pracy nauczycieli. EDUKACJA, 2021(1(156)), 21–30. https://doi.org/10.24131/3724.210102
Rutkowski, M., & Bidziński, K. (2018). Szkoła ogólnodostępna przestrzenią spotkania nauczycieli i pedagogów specjalnych – realizatorów idei edukacji włączającej. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 29/2019, 43–65. https://doi.org/https://doi.org/10.4467/25439561.NP.18.003.9841
Rzeźnicka-Krupa, J. (2020). Konstruktywizm i pedagogika różnorodności w kontekście edukacji włączającej. Problemy Wczesnej Edukacji, 4(51)/2020, 153–166. https://doi.org/10.26881/pwe.2020.51.12
Sadowska, S. (2018). Projekt „szkoły dla wszystkich” – w poszukiwaniu wzorca działania i możliwości jego urzeczywistniania w polskich szkołach. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 32/2018, 38–56. https://doi.org/https://doi.org/10.4467/25439561.NP.18.058.10458
Sadowska, S. (2021). Wychowanie do zmiany społecznej. Refleksje w kontekście urzeczywistniania projektu edukacji włączającej. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 41/2021, 46–61. https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/niepelnosprawnosc/article/view/6314
Skałbania, B., & Babiarz, M. Z. (2018). Edukacja włączająca jako przestrzeń dla rozwoju czy ryzyko wykluczenia i marginalizacji ucznia? Student Niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy, 18(11), 17–27. https://czasopisma.uph.edu.pl/studentniepelnosprawny/article/view/1184
Skibska, J. (2021). Postawy (przekonania) nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej wobec edukacji inkluzyjnej – struktura badanego zjawiska. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 41/2021, 132–147. https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/niepelnosprawnosc/article/view/6326
Skotnicka, B. (2019). Diversity in education and the phenomenon of subtle marginalisation and infrahumanisation. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 27/2019, 53–82. https://doi.org/10.14746/ikps.2019.27.03
Skotnicka, B., & Mrózek, S. (2023). The Activities of Local Government Municipal Units in Shaping Inclusive Education in Poland. Przegląd Badań Edukacyjnych, 2(40). https://doi.org/10.12775/pbe.2022.030
Skura, M. (2018). Relacje nauczyciela wspomagającego i nauczyciela wiodącego – temat wciąż otwarty. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 29/2018, 66–86. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.4467/25439561.NP.18.004.9842
Soszyńska, K. (2022). Realizacja edukacji włączającej w opinii pedagoga szkolnego na przykładzie szkoły podstawowej nr 12 w Siedlcach. Student Niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy, 22(15). https://doi.org/10.34739/sn.2022.22.14
Staszewicz, M., & Walczak, D. (2021). Edukacja włączająca w świetle zapisów Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030. EDUKACJA, 2021(1(156)), 7–20. https://doi.org/10.24131/3724.210101
Szafrańska, A. (2019). Support Teachers in the Education of Students with Autism and Asperger Syndrome in Integrated and Mainstream Schools. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 26. https://doi.org/10.14746/ikps.2019.26.03
Tersa, K. (2023). Rola dyrektora w budowaniu inkluzyjnej kultury szkoły w opiniach nauczycieli. „CZŁOWIEK – NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ – SPOŁECZEŃSTWO”, 1(59) 2023, 83–106. https://doi.org/10.5604/01.3001.0053.8535
Vik, S., & Somby, H. M. (2018). Defectology and inclusion. Problemy Wczesnej Edukacji, 3(42)/2018, 94–102. https://doi.org/10.26881/pwe.2018.42.10
Waszczuk, J., Konowaluk-Nikitin, H., & Pawłowicz-Sosnowska, E. (2020). University education of students with disabilities with the example of Pope John Paul II State School of Higher Education in Biała Podlaska. Special School, LXXXI(2), 108–119. https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.1336
Woźniak, M. (2018). Uczniowie ze spektrum autyzmu w szkole ogólnodostępnej. Analiza trudnych zachowań. Roczniki Pedagogiczne, 10(46)(4), 107–120. https://doi.org/10.18290/rped.2018.10.4-9
Zamkowska, A. (2019). Model nauczyciela wczesnoszkolnej edukacji włączającej. Roczniki Pedagogiczne, 11(47)(2), 93–103. https://doi.org/10.18290/rped.2019.11.2-8
Zamkowska, A. (2021). Przygotowanie przyszłych nauczycieli do edukacji włączającej – wytyczne międzynarodowe i kierunki zmian. Roczniki Pedagogiczne, 13(3), 53–66. https://doi.org/10.18290/rped.21133.3
Żółkowska, T., & Parafiniuk, T. (2023). Wsparcie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w edukacji włączającej – wybrane obszary analizy z perspektywy koncepcji Roberta Schalocka. Roczniki Pedagogiczne, 15(3), 33–49. https://doi.org/10.18290/rped23153.3
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Dagmara Kubiak, Magdalena Popowska-Bracka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Mam świadomość, że czasopismo jest wydawane na licencji Creative Commons - Uznanie autorstwa (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode).
Przesyłając artykuł wyrażam zgodę na jego udostępnienie na tej licencji