Psychiatrization as a mechanism for handicapping students with intellectual disability. Psychiatrisation in education
DOI:
https://doi.org/10.16926/eat.2024.13.16Słowa kluczowe:
psychiatryzacja, medykalizacja, upośledzanie, niepełnosprawność intelektualna, edukacjaAbstrakt
Psychiatryzacja jako mechanizm upośledzania uczniów z niepełnosprawnością intelektualną. Psychiatryzacja w edukacji
Celem artykułu jest przeglądowa analiza problematyki dotyczącej zjawiska psychiatryzacji, szczególnie w odniesieniu do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną (i np. sprzężoną z autyzmem). Z analizy literatury przedmiotu wynika, że przez dziesięciolecia niepełnosprawność intelektualną określano jako upośledzenie umysłowe i traktowano jako obniżenie sprawności psychicznej oraz utożsamiano z chorobą psychiczną. Fakt, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogą przejawiać zaburzenia psychiczne (Rola, 2004; Bouras, Holt, 2019), ale to nie oznacza, że ten stan jest powszechny i dotyczy całej populacji.
Psychiatryzacja wiąże się z dyskursem np. personelu szkoły skierowanym do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, z narracją nacechowaną pseudomedycznym określeniem: „chory lub zaburzony psychicznie”. Badania naukowe dowodzą, że uczniowie ci, ze względu na prezentowany specyficzny kod komunikacyjny, ukryty w zachowaniach (określanych jako trudne, agresywne, bierne, aspołeczne itp.), mogą być traktowani jako osoby zaburzone psychicznie. Ten rodzaj kategoryzacji dotyczy zjawiska medykalizacji o charakterze psychiatryzacji, gdzie konsekwencją jest stygmatyzacja, upośledzanie i fałszowanie tożsamości uczniów.
Downloads
Bibliografia
Banaszczyk, M. (2016). Etyka, moralność, kodeks, rozwój nauki i wrażliwość? Rozważania na temat badań naukowych dotyczących osób z zaburzeniami psychicznymi. In: B. Kmieciak (Ed.), Prawo – Psychiatria – Społeczeństwo (p. 7-23). Sophia Scientific Publishing House.
Barnes, C., & Mercer, G. (2008). Niepełnosprawność. Wydawnictwo Sic!
Batstra, L., van Roy, A. C. M., & Thoutenhoofd, E. D. (2021). Teachers with special needs: De-psychiatrization of children in schools. Frontiers in Sociology, 6, Article 781057. https://doi.org/10.3389/fsoc.2021.781057
Beeker, T., Witeska-Młynarczyk, A., te Meerman, S., & Mills, C. (2023). Editorial: Psychiatrization of society. Frontiers in Sociology, 8. https://doi.org/10.3389/fsoc.2023.1258264
Beeker, T., Witeska-Młynarczyk, A., te Meerman, S., & Mills, C. (2020). Psychiatrization of, with and by children: Drawing a complex picture. Global Studies of Childhood, 10(1), 12–25. https://doi.org/10.1177/2043610619890074
Borowska-Beszta, B. (2018). Wkład antropologii kulturowej w studia nad niepełnosprawnością. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, (15), 15–41. https://doi.org/10.14746/ikps.2016.15.02
Bouras & G. Holt (Eds.), Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania u osób niepełnosprawnych intelektualnie. Edra Urban & Partner.
Chutorański, M. (2022). Niepełnosprawność jako czasownik. O wychodzeniu poza naturę uszkodzenia i kulturę niepełnosprawności. Niepełnosprawność i Rehabilitacja, 88(4), 20–28. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.1872
Czykwin, E. (2013). Stygmat społeczny. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ćwirynkało, K. (2011). Wprowadzenie. In K. Ćwirynkało (Ed.), Wychowanie w edukacji specjalnej osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Heurystyczny wymiar ludzkiej egzystencji (s. 1–8). Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”.
Davidson, P. W., & O'Hara, W. J. (2019). Opieka medyczna dla osób niepełnosprawnych intelektualnie z zaburzeniami psychicznymi lub poważnymi zaburzeniami zachowania. In N. Bouras & G. Holt (Eds.), Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania u osób niepełnosprawnych intelektualnie (pp. 400-427). Edra Urban & Partner.
Davis, L. J. (2022). Ustanawianie normy: niepełnosprawność, głuchota i ciało. Teatr 21.
de Barbaro, B. (2012). Uwagi o niektórych skutkach medykatizacji i psychiatryzacji zjawisk życia codziennego. XXIII PNTZP Symposium, Bielefeld-Bethel. https://www.p-ntzp.com/files/20Uwagi.pdf
de Barbaro, B. (2016). Schizophrenia – Reflections on social constructionism. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 25(3), 136–146. https://doi.org/10.1016/j.pin.2016.08.003
Dryżałowska, G. (2004). Niepełnosprawność. In: T. Pilch (ed.). Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku (pp. 646–647). “Żak”.
Foucault, M. (1977). Archeologia wiedzy. Wydawnictwo Naukowe PWN
Foucault, M. (1995). Historia seksualności, t. 1: Wola wiedzy. Wydawnictwo Czytelnik.
Foucault, M. (2009). Nadzorować I karać. Narodziny więzienia, Aletheia.
Gajdzica, Z. (2012). Dlaczego dziecko z niepełnosprawnością zwykle staje się uczniem upośledzonym? Kultura-Społeczeństwo-Edukacja, (2), 31. https://doi.org/10.14746/kse.2012.2.03
Gajdzica, Z. (2014). Kategorie sukcesów w opiniach nauczycieli klas integracyjnych jako przyczynek do poszukiwania koncepcji edukacji integracyjnej. Oficyna Wydawnicza Impuls.
Gajdzica, Z. (2020). Uczeń z lekką niepełnosprawnością intelektualną w szkole ogólnodostępnej: Nauczyciele o (nie)zmienianej sytuacji w kontekście kultury szkoły inkluzyjnej. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Garland-Thomson, R. (2020). Niezwykłe ciała. Przedstawienia niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze. Teatr 21.
Goffman, E. (2005). Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Grabias, S. A. (2019). Język w zachowaniach społecznych: podstawy socjolingwistyki i logopedii. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Grzyb, B. (2013). Uwarunkowania związane z przenoszeniem uczniów niepełnosprawnych ze szkół integracyjnych do specjalnych. Oficyna Wydawnicza Impuls.
Gumienny, B. (2021). Upośledzanie dzieci i młodzieży z głębszą niepełnosprawnością intelektualną w środowisku edukacyjnym (od oporu do emancypacji). Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Gumienny, B. (2023). Kreowanie upośledzonej tożsamości Innego w środowisku edukacyjnym (psychiatryzowanie). Kultura i Edukacja, 139(1), 67–86. https://doi.org/10.15804/kie.2023.01.05
Gustavsson, A., & Zakrzewska-Manterys, E. (Eds.). (1997). Upośledzenie w społecznym zwierciadle. Wydawnictwo "Żak".
Hałas, E. (1987). Społeczny kontekst znaczeń w teorii symbolicznego interakcjonizmu. Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Jachimczak, B. (Ed.). (2021). Grupy zróżnicowane w edukacji z perspektywy pedagogiki i pedagogiki specjalnej. Adam Mickiewicz University Press. https://doi.org/10.14746/amup.9788323239512
Jagieła, J. (2018). Nauczyciel w koncepcji edukacyjnej analizy transakcyjnej. Studia Paedagogica Ignatiana, 21(2), 131–154. https://doi.org/10.12775/SPI.2018.2.007
Janiszewska-Nieścioruk, Z. (2016). (Nie)dojrzalość proinkluzyjnych zmian w kształceniu osób z niepełnosprawnością. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 22, 47–59.
Kmieciak, B. (2022). Stosowanie przymusu wobec osób w kryzysie psychicznym. Wydawnictwo Difin.
Kmieciak, B., & Terlikowska, M. (2024). Przezroczyści: O doświadczaniu niepełnosprawności. eSPe.
Komender, J. (2015). Upośledzenie umysłowe. In J. Komender & T. Wolańczyk (Eds.), Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
Kosakowski, C. (2013). Węzłowe problemy pedagogiki specjalnej. Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
Kościółek, M. (2019). Drogi edukacyjne dzieci z niepełnosprawnością – dylematy rodziców. Studia Paedagogica Ignatiana, 22(2), 189-213. https://doi.org/10.12775/spi.2019.2.009
Krause , A. (2023). Edukacja włączająca w cieniu ideologii zachwytu i opresji. Niepełnosprawność, (50), 11–21. https://doi.org/10.26881/ndps.2023.50.01
Krause, A. (2016). Dorosłość w niepełnosprawności intelektualnej. Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 24 , 11-19. https://doi.org/10.4467/25439561.NP.16.001.6827
Majewicz, P. (2022). Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży i ich kategorie. In P. Majewicz, P., & Sikorski, J. (2022). (Eds.) Uczeń z zaburzeniami psychicznymi. Wybrane zagadnienia wsparcia psychologiczno-pedagogicznego (pp. 13-20). Uniwersytet Pedagogiczny Kraków
Marcinkowska, B. (2013). Model kompetencji komunikacyjnych osób z cięższymi niepełnosprawnościami intelektualnymi – w poszukiwaniu wzajemności i współpracy. Warszawa: Wydawnictwo APS.
Obuchowska, I. (1983). Psychologia rozwojowa dla rodziców. Okres dojrzewania. Nasza Księgarnia.
Olechnowicz, H. (Ed.). (1999). U źródeł rozwoju dziecka.WSiP..
Prokop-Dorner, A. (2017). Pseudopsychiatryzacja jako strategia w dyskursie elit symbolicznych. Przegląd Socjologiczny, 66(1), 107–133. https://doi.org/10.26485/PS/2017/66.1/5
Rola, J. (2004). Melancholia rodzinna: Psychologiczne uwarunkowania zaburzeń depresyjnych dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Wydawnictwo APS
Rzeźnicka-Krupa, J. (2007). Komunikacja – edukacja – społeczeństwo. O dyskursie dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Wydawnictwo Impuls.
Rzeźnicka-Krupa, J. (2019). Społeczne ontologie niepełnosprawności: Ciało – tożsamość – performatywność. Oficyna Wydawnicza Impuls.
Shakespeare, T. (1994). Cultural Representation of Disabled People: Dustbins for Disavowal? Disability & Society, 9(3), 283–299. https://doi.org/10.1080/09687599466780341
Speck, O. (2005). Niepełnosprawni w społeczeństwie: Podstawy ortopedagogiki. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Szabała, B. (2010). Stereotypy odnoszące się do osób z upośledzeniem umysłowym – konsekwencje i sposoby zmiany. In S Chodkowska, M., Byra, S., Kazanowski, Z., Osik-Chudowolska, D., Parchomiuk, M., & Szabała, B. (Eds). Stereotypy niepełnosprawności. Między wykluczeniem a integracją. (pp. 61-71). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Sztompka, P. (2002). Socjologia: Analiza społeczeństwa. Znak.
Szumski, G. (2011). Teoretyczne implikacje koncepcji edukacji włączającej. In Z. Gajdzica (Eds.), Uczeń z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej (s. 13-23). Oficyna Wydawnicza "Humanitas".
Szymczak, M. (Ed.). Słownik języka polskiego T-3 R-Z. Wydawnictwo Naukowe PWN
Śliwerski, B. (2004). Pedagogika negatywna. In Z. Kwiecińskim & B. Śliwerskim (Eds.), Pedagogika. Podręcznik akademicki (p. 436–451). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Śliwerski, B. (2009). Dlaczego pedagogika jest czarna. In T. Szkudlarku & B. Śliwerskim (Eds.), Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki. Oficyna Wydawnicza Impuls.
Tonge, B. (2010). Psychopatologia dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. W N. Bouras & G. Holt (Red.), Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania u osób niepełnosprawnych intelektualnie (s. 100–122). Edra Urban & Partner
Uramowska-Żyto, B. (1992). Zdrowie i choroba w świetle wybranych teorii socjologicznych. Instytut Filozofii i Socjologii. Polska Akademia Nauk.
Walewander, E. (2013). O duszy nauczycielstwa–przed stu laty i dziś. In J. Krukowski & A. Wołoch (Eds.), Szkoła twórcza w odtwórczym świecie (pp. 96–103). Wydawnictwo Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej.
Witeska-Młynarczyk, A. (2019). Dziecięce doświadczenia ADHD. Etnografia spornej jednostki diagnostycznej (vol. 1–2). Oficyna Naukowa.
Zakrzewska-Manterys, E. (2015). Upośledzenie umysłowe jako niepełnosprawność i jako sposób bycia człowiekiem. In J. Głodkowska (Ed.), Personalistyczne ujęcie fenomenu niepełnosprawności (s. 88–97). Wydawnictwo APS.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Beata Gumienny
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Mam świadomość, że czasopismo jest wydawane na licencji Creative Commons - Uznanie autorstwa (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode).
Przesyłając artykuł wyrażam zgodę na jego udostępnienie na tej licencji