Wyłanianie się podmiotu w autopojetycznie pojmowanej szkole

Abstrakt

Istotą artykułu jest próba dookreślenia podmiotowości w systemie autopojetycznym, jakim może być szkoła. Na początku postaramy się dookreślić znaczenie rozumienia podmiotu i podmiotowości. Poszukując ich źródłowych odniesień, odwołamy się do myśli Arystotelesa i Kartezjusza, by następnie poddać je krytyce jako niespełnione oczekiwania nowożytnej i współczesnej cywilizacji. Jednak, powołując się na poglądy M. Heideggera, okazuje się, że podmiot może być traktowany zgoła inaczej, niż opisuje to dotychczasowa literatura przedmiotu. Przybliżając zatem inne ujęcie podmiotu, postaramy się wykazać, że wyłania się na styku jego związku z osobowością, co sugeruje, że to właśnie kształcenie i kształtowanie powinny być traktowane jako najważniejsza dziedzina ludzkiej wiedzy. Dopełnienie tej tezy będzie zatem wymagało wyjaśnienia takich pojęć, jak osobowość i praktyka edukacyjna. Skoro zatem praktyka edukacyjna jest tak istotna dla kształtowania osobowości i wyłaniania się podmiotu, to w dalszej części naszej wypowiedzi położymy nacisk na zinstytucjonalizowaną formę praktyki edukacyjnej, czyli nauczanie klasowo-lekcyjne, traktowane jako układ autopojetyczny. Wyjaśnienie znaczenia tego układu będzie stanowić kolejną fazę rozważań, a ich celem będzie obrona poglądu, że to, co zostanie wniesione do klas szkolnych w postaci zasobów i reguł na początku każdego roku szkolnego, będzie się przekładać na kształtowanie i kształcenie osobowości, a tym samym na możliwości samodoświadczania „się” podmiotowości. Ponieważ pogląd ten może budzić pewne zastrzeżenia, powołamy się na rozważania dotyczące istnienia tzw. podmiotu rekonstruującego, a więc takiego, który wpisany jest w sens istnienia np. projekcji fi lmowej, spektaklu teatralnego, czytanej książki. Całość zakończymy wnioskami.