Propaganda antyniemiecka i antysowiecka w prasie podziemnej SZP-ZWZ-AK (1939–1944)

Abstrakt

Agresja niemiecka, a następnie okres okupacji ziem polskich oraz eksterminacyjna polityka wroga budziły uzasadniony opór Polaków. Jedną z form walki z okupantem prowadzonej przez armię podziemną było kolportowanie prasy konspiracyjnej. Odgrywała ona szczególną rolę, gdyż zawarte w niej treści podważały wiarygodność informacji publikowanych na łamach prasy „gadzinowej” i przeciwdziałały propagandzie rozpowszechnianej przez wroga. Centralne pisma SZP zaczęły się ukazywać już w listopadzie 1939 r., a następnie zostały przejęte przez ZWZ-AK. Ogółem, w okresie okupacji SZP-ZWZ-AK wydawała ponad 250 tytułów prasy konspiracyjnej, a jej jednorazowy nakład wynosił ponad 200 tys. egzemplarzy. Prasę podziemną kolportowano w całym kraju, ale największy zasięg miała ona w dużych miastach. Najlepiej była w nią zaopatrzona Warszawa, która stanowiła centrum działalności podziemnej i działały tu zarówno agendy BIP KG ZWZ-AK, BIP Obszaru Warszawa, jak i BIP Okręgu Warszawa. Na łamach prasy konspiracyjnej rozpowszechniano zarówno propagandę antyniemiecką, jak i antyradziecką. Propaganda antyniemiecka najsilniej oddziaływała na społeczeństwo na terenie GG, a przede wszystkim w Warszawie, gdzie prasa konspiracyjna była najbardziej dostępna. Fakt ten potwierdzają postawy wielu warszawiaków, którzy, niezależnie od konsekwencji, stosowali się do zaleceń władz podziemnych i wstępowali do armii podziemnej, bojkotowali prasę „gadzinową” oraz imprezy kulturalne organizowane przez władze okupacyjne, nie stosowali się do zarządzeń narzuconych przez te władze, a także uroczyście obchodzili wszystkie ważniejsze rocznice narodowe.
Mniejsza była natomiast skuteczność antyradzieckiej polityki propagandowej. Przede wszystkim, jak już wspomniano, prasa ta była najbardziej dostępna dla mieszkańców GG, których represje radzieckie zazwyczaj bezpośrednio nie dotyczyły. Poza tym jeszcze w latach 1943–1944 zaborcze plany Józefa Stalina oraz prowadzona przez niego polityka zagraniczna nie były dla czytelników tak odczuwalne, jak zarządzenia i represje władz niemieckich. Niezależnie od tego, polityka propagandowa prowadzona na łamach prasy podziemnej utrwalała ducha oporu i kształtowała postawy patriotyczne w społeczeństwie polskim.