Abstract
In this paper the author examines some of the theories of subjectivity that are influential in contemporary pedagogy. They are analyzed in connection with theories of emancipation that are grounded in different concepts of subjectivity. In author’s opinion, contemporary pedagogy needs to formulate a theory of emancipation through education that aims to satisfy the need for a just society and equal opportunity. Concept of emancipation prevalent in Polish pedagogy is grounded in the humanistic psychology and, as author argues, is unable to account for the transformative character of the category of emancipation. In consequence it is used in legitimizing social exclusion rather than in promoting inclusion. The concept of subjectivity formulated within the humanistic psychology is not able to assert itself against the dominant economic rationality, within which the rational and self-actualizing subject is conceptualized as “human capital”. The theories of emancipation that originate from this concept can not explain human oppression as an effect of structural determinations, shifting the “guilt” (responsibility for being oppressed) to the individuals themselves. A typical instance of such “privatization of responsibility“ can be seen in the figure of homo sovieticus, which is used to explain social marginalization, common in the transforming economy as an effect of the personal deficiencies of marginalized individuals.
References
Apple, M.W. (1999). Power, Meaning and Identity. Essays in Critical Educational Studies. New York.
Badiou, A. (2007). Święty Paweł. Ustanowienie uniwersalizmu. Kraków.
Banasiak, B. (2008). I cóż po podmiocie w tak jałowym czasie? Forum Oświatowe, numer specjalny.
Czerepaniak-Walczak, M. (2006). Pedagogika emancypacyjna. Gdańsk.
Foucault, M. (2008). The Birth of Biopolitics. Lectures at the Collège de France 1978–1979. New York.
Freire, P. (1998). Education for Critical Consciousness. New York.
Freire, P. (2001). Pedagogy of Freedom. Ethics, Democracy, and Civil Courage. New York – Oxford.
Freire P. (2007). Pedagogy of the Oppressed. New York – London.
Giroux, H.A. (1983). Theories of Reproduction and Resistance in New Sociology of Education. A Critical Analysis, Harvard Educational Review, 53, 3.
Giroux, H.A. (1993). Teoria krytyczna i racjonalność w edukacji obywatelskiej. W: Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.). Spory o edukację. Warszawa.
Hessen, S. (1997). Podstawy pedagogiki. A. Zieleńczyk (tłum.). Warszawa.
Knops, A. (2007). Agonism as Deliberation. On Mouffe’s Theory of Democracy. The Journal of Political Philosophy, 15, 1.
Kwaśniewska, K (1994). Aktywność samowychowawcza jako warunek rozwoju osobowości w psychologii humanistycznej. W: M. Łobocki (red.). Psychologia humanistyczna a wychowanie. Lublin.
Kwieciński, Z. (1998). Demokracja jako wyzwania i zadania edukacyjne. W: Z. Melosik, K. Przyszczypkowski (red.). Wychowanie obywatelskie. Studium teoretyczne, porównawcze i empiryczne. Poznań – Toruń.
Laclau, E. (2009). Rozum populistyczny. T. Szkudlarek (kier. tłum.). Wrocław.
Lenin, V.I. (2006). Rewolucja u bram. Pisma wybrane z roku 1917. S. Žižek (wyb. i posł.). J. Kutyła (tłum.). Kraków.
Łobocki, M. (1994). Wychowanie w świetle psychologii humanistycznej. W: M. Sobocki (red.). Psychologia humanistyczna a wychowanie. Lublin.
Majmurek, J. (2009). Ideologie polskiej transformacji. W: J. Majmurek, P. Szumlewicz (red.). Stracone szanse? Bilans transformacji 1989–2009. Warszawa.
McGuire, J.E. (2008). Hermeneutyka jaźni: Foucault o subiektywizacji I krytyce genealogicznej. Nowa Krytyka. Czasopismo Filozoficzne. http://www.nowakrytyka.pl/spip.php?article266 (21.09.2009).
McLaren, P.L. (2000). Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution. New York – Oxford.
Męczkowska, A. (2006). Podmiot i pedagogika. Od oświeceniowej utopii ku pokrytycznej dekonstrukcji. Wrocław.
Ost, D. (2007). Klęska „Solidarności”. Gniew i polityka w postkomunistycznej Europie. H. Jankowska (tłum.). Warszawa.
Szkudlarek, T. (2008). Dyskursywna konstrukcja podmiotowości. Forum Oświatowe, numer specjalny.
Szkudlarek, T. (2001). Ekonomia i etyka: przemieszczenia dyskursu edukacyjnego. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, numer specjalny.
Szkudlarek, T. (2009). Wiedza i wolność w pedagogice amerykańskiego postmodernizmu. Kraków.
Węc, K. (2007). Psychoanaliza w dyskursie edukacyjnym. Radykalność humanistyczna teorii i praktyki pedagogicznej. Konteksty nie tylko Lacanowskie. Toruń.
Witkowski, L. (1998). Edukacja wobec sporów o (po)nowoczesność. Warszawa.
Wnuk-Lipiński, E. (2005). Socjologia życia publicznego. Warszawa.
Žižek, S. (2008). W obronie przegranych spraw. J. Kutyła (tłum.). Warszawa.
Żukowski, T. (2009). Ci, co wiedzą lepiej. Pułapki 20 lat dialogu społecznego. W: J. Majmurek, P. Szumlewicz (red.). Stracone szanse? Bilans transformacji 1989–2009. Warszawa.