Sonaty solowe na gitarę angielską Tommasa Giordaniego jako przykład literatury gitarowej II połowy XVIII wieku

Małgorzata Żegleń-Włodarczyk

doi:10.16926/em.2023.18.05

Opublikowane: 2024-03-231

Tom 18 (2023)

Sonaty solowe na gitarę angielską Tommasa Giordaniego jako przykład literatury gitarowej II połowy XVIII wieku

Małgorzata Żegleń-Włodarczyk

Edukacja Muzyczna

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.16926/em.2023.18.05

Abstrakt

II połowa XVIII wieku to czas wielkich przemian gospodarczych, społecznych i kulturowych. Wtedy to największym miastem Europy stał się Londyn, do którego zjeżdżali turyści, emigranci, artyści i naukowcy z całego kontynentu. Nowopowstała zamożna klasa średnia zwróciła się w stronę konsumpcjonizmu i mody, a największą rozrywką dworów i salonów pozostawała muzyka. Niezwykłym powodzeniem we wszystkich warstwach społecznych, szczególnie wśród dam z arystokratycznych rodzin, cieszyła się gitara angielska (guittar), na którą powstała olbrzymia twórczość solowa i kameralna, instrumentalna i wokalno-instrumentalna, zazwyczaj o charakterze świeckim, skierowana do amatorów oraz profesjonalnych muzyków-wirtuozów. Pisali na nią tacy znamienici kompozytorzy jak Johann Christian Bach (1735-1782), lutnista Rudolfa Straube (1717-1785), skrzypek Francesco Geminiani (1687-1762) czy nadworny kompozytor króla George’a III – James Oswald (1710-1769). Do 1800 roku, głównie w Londynie, ukazały się publikacje ponad 60 twórców. Zainteresowanie instrumentem było tak wielkie, że pod koniec stulecia kultura gitarowa stała się brytyjską cechą narodową, a manufaktury, chcąc nadążyć za rosnącymi potrzebami rynku, prześcigały się w innowacjach konstrukcyjnych, udoskonalały i patentowały coraz to ciekawsze instrumenty.

Interesującym przykładem literatury na guittar są sonaty solowe Tommasa Giordaniego (ca. 1730-1806), pochodzące ze zbioru Six Solos for a Guitar with a thorough Bass for the Harpsicord and one Trio for a Guitar, Violin and Bass, wydanego w Londynie w 1780 roku nakładem Longman & Broderip. Odnaleźć w nich można olbrzymią różnorodność stylistyczną, z widocznymi elementami charakterystycznymi dla muzyki baroku, przejściowych stylów przedklasycznych, ale i klasycyzmu. Pojawiają się także nawiązania do barokowych form tanecznych, wokalno-instrumentalnego gatunku caccia wywodzącego się z włoskiego trecento czy – poprzez zastosowanie kadencji wirtuozowskiej – do koncertu. Solos nie posiadają jeszcze klasycznej formy sonatowej, rozpatrywać je należy raczej przez pryzmat teorii Francesco Galeazziego (1758-1819), usytuowanej pomiędzy myśleniem barokowym a klasycznym.

Obecnie literatura na gitarę angielską nie funkcjonuje w obiegu koncertowym i akademickim. Pozostaje w dużym stopniu nieodkryta. Warto jednak sięgać po nią – mimo że instrument różni się strojem i budową od dzisiejszej gitary klasycznej, przez co repertuar wymaga opracowania – gdyż przedstawia dużą wartość dydaktyczną. Muzyka ta ukazuje zawartą w aplikaturze technikę gry oraz naturalną artykulację dla zapomnianej dziś guittar. Przywrócenie jej do życia pozwoliłoby wypełnić istniejącą lukę repertuarową, ukazując obraz zmieniającej się estetyki całego XVIII stulecia, a tym samym zachować ciągłość w twórczości gitarowej od czasów renesansu, aż do dziś.

Słowa kluczowe:

gitara angielska, guittar, repertuar gitarowy II połowy XVIII wieku, Tommaso Giordani, Solos na gitarę angielską i b.c.

Inne teksty tego samego autora

Małgorzata ŻEGLEŃ-WŁODARCZYK, Gitara angielska i zapomniany repertuar gitarowy II połowy XVIII wieku , Edukacja Muzyczna: Tom 17 (2022): "EDUKACJA MUZYCZNA" 2022, t. 17

Pobierz pliki

PDF PDF (English)

Zasady cytowania

Żegleń-Włodarczyk, M. (2024). Sonaty solowe na gitarę angielską Tommasa Giordaniego jako przykład literatury gitarowej II połowy XVIII wieku. Edukacja Muzyczna, 18, 191–257. https://doi.org/10.16926/em.2023.18.05

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

„The Dublin Evening Post”, 25.02.1806.
Google Scholar

Allen Charles, The polite lady, or, A course of female education: in a series of letters, from a mother to her daughter, wyd. 4, J. Exshaw, Dublin 1779.
Google Scholar

Armstrong Robert Bruce, Musical instruments. English and Irish instruments, t. 2, T., A. Constable, Edynburg 1908.
Google Scholar

Bach Carl Philipp Emanuel, O prawdziwej sztuce gry na instrumentach klawiszowych, tłum. J. Solecka, M. Kraft, Astraia, Kraków 2017.
Google Scholar

Bremner Robert, Instructions For The Guitar, R. Bremner, Edynburg 1758.
Google Scholar

Geminiani Francesco, The Art of Playing the Guitar or Cittra, Edynburg 1760.
Google Scholar

Giordani Tommaso, Twelve progressive lessons for the harpsichord, pianoforte or organ op. 25, Longman & Broderip, Londyn 1780.
Google Scholar

Marella Giovanni Battista, Sixty-six Lessons for the Cetra or Guittar, in every key, both flat and sharp, G.B. Marella, Londyn 1758.
Google Scholar

Mattheson Johann, Das neu-eröffnete Orchestre, B. Schiller, Hamburg 1713.
Google Scholar

Mozart Leopold, Gruntowna szkoła skrzypcowa, tłum. K. Jerzewska, Stowarzyszenie Miłośników Kultury i Sztuki, Poznań 2007.
Google Scholar

O'Keeffe John, Recollections of the Life of John O'Keeffe, t. 2, Londyn 1826.
Google Scholar

Oswald James, A Compleat Tutor for the Guittar, with Two Scales shewing the Method of Playing in the keys of C and G, J. Oswald, Londyn 1760.
Google Scholar

Quanz Johann Joachim, O zasadach gry na flecie poprzecznym, tłum. M. Nahajowski, Akademia Muzyczna, Łódź 2012.
Google Scholar

Giordani Tommaso, Six Solos for a Guitar with a thorough Bass for the Harpsicord, and one Trio for a Guitar, Violin and Bass, Longman & Broderip, Londyn 1780.
Google Scholar

Armstrong Robert Bruce, Musical instruments. English and Irish instruments, t. 2, T., A. Constable, Edynburg 1908.
Google Scholar

Bartel Dietrich, Musica Poetica: Musical-Rhetorical Figures in German Baroque Music, University of Nebrasca Press, Lincoln – Londyn 1997.
Google Scholar

Chomiński Józef, Wilkowska-Chomińska Krystyna, Formy muzyczne, t. 1: Teoria formy. Małe formy instrumentalne, PWM, Kraków 1983.
Google Scholar

Chomiński Józef, Wilkowska-Chomińska Krystyna, Wielkie formy instrumentalne, t. 2: Formy muzyczne, PWM, Kraków 1987.
Google Scholar

Donington Robert, The Interpretation of Early Music, Faber & Faber, Londyn 1963.
Google Scholar

Fubini Enrico, Historia estetyki muzycznej, tłum. Z. Skowron, Musica Jagiellonica, Kraków 1997.
Google Scholar

Galpin Francis William, Old English Instruments of Music: Their History and Character, Methuen, Londyn 1910.
Google Scholar

Jones David Wyn, Music in Eighteenth-Century Britain, Routledge, Abingdon 2000.
Google Scholar

Łobaczewska Stefania, Style muzyczne, t. 1, cz. 1, PWM, Kraków 1960.
Google Scholar

Moreno José Miguel, Vihuela, guitarra barroca, guitarra clásico-romántica, Glossa Music, S. L., Madryt 2000.
Google Scholar

Neumann Frederick, Ornamentation in Baroque and Post-Baroque Music With Special Emphasis on J.S. Bach, Princeton University Press, Princeton 1983.
Google Scholar

Newman William Stein, The sonata in the Baroque era, University of North Carolina Press, Chapel Hill 1959.
Google Scholar

Wilk Piotr, Sonata na skrzypce solo w siedemnastowiecznych Włoszech, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2005.
Google Scholar

Coggin Philip, This Easy and Agreeable Instrument: A History of the English Guittar, „Early Music” 1987, t. 15, nr 2, s. 204–218.
Google Scholar

Chodkowski Andrzej, Teoria formy sonatowej Francesco Galeazziego i jej zastosowanie do analizy dzieł Haydna i Mozarta, „Muzyka” 1991, nr 4, s. 69–76.
Google Scholar

Churgin Bathia, Francesco Galeazzi's Description (1796) of Sonata Form, „Journal of the American Musicological Society” 1968, t. 21, nr 2, s. 181–199.
Google Scholar

Gurgul Wojciech, Gitara angielska w polskiej kulturze muzycznej, „Muzyka” 2022, nr 1, s. 65–95, [DOI: 10.36744/m.1147].
Google Scholar

Lawrence William John, Tommaso Giordani. An Italian Composer in Ireland, „The Musical Antiquary” 1910–1911, nr 2, s. 99–107.
Google Scholar

Włodarczyk Małgorzata, Bach i co dalej? Rzecz o zapomnianej literaturze gitarowej II połowy XVIII wieku i o gitarze angielskiej, „MusiQs” 2018, nr 6, s. 3.
Google Scholar

Żegleń-Włodarczyk Małgorzata, Gitara angielska i zapomniany repertuar gitarowy II połowy XVIII wieku, „Edukacja Muzyczna” 2022, nr 17, s. 121–138 [DOI: 10.16926/em.2022.17.09].
Google Scholar

Brossard Sébastien de, hasło: Suonata, [w:] Dictionaire de Musique, contenant une explication Des Termes Grecs, Latins, Italiens et François les pluz usiez dans la Musique, Paryż 1703, s. 118–119.
Google Scholar

Chodkowski Andrzej, hasło: Giordani Tommaso, [w:] Encyklopedia muzyczna PWM, część biograficzna, EFG, Kraków 1987, s. 311–312.
Google Scholar

Cholij Irena, hasło: Giordani, Tommaso, [w:] The New Grove Dictionary of Music and Musicians, t. 9, Nowy Jork – Londyn 2001, s. 885–887.
Google Scholar

Greene David Mason, hasło: Tommaso Giordani, [w:] Biographical Encyclopedia of Composers, t. 1, The Reproducing Piano Roll Fundation, Cleverland 1985– 2007, s. 350.
Google Scholar

Hamberger Georg Christoph, Meusel Johann Georg, hasło: Scheppach Georg August, [w:] Das gelehrte Teutschland oder Lexikon der jetzt lebenden teutschen Schriftsteller, Meyersche Buchhandlung, Lemgo 1776, s. 103.
Google Scholar

Klein Axel, hasło: Giordani, Tommaso, [w:] Die Musik in Geschichte und Gegenwart (MGG), część biograficzna, t. 7, Bärenreiter, Kassel 2002, s. 990–992.
Google Scholar

Toporowski Marek, „Orgelbüchlein” J.S. Bacha jako podręcznik muzycznej retoryki i summa teologiczna, maszynopis, praca magisterska, promotor: prof. J. Serafin, Akademia Muzyczna Fryderyka Chopina, Warszawa 1987.
Google Scholar

Komarnicki Krzysztof, Forma sonatowa i cykl sonatowy w muzyce gitarowej w latach 1780–1830, maszynopis, praca doktorska, promotor: prof. I. Poniatowska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2000.
Google Scholar

Poulopoulos Panagiotis, The Guittar in the British Isles, 1750–1810, wydruk komputerowy, praca doktorska, promotor: dr. D. Martin, prof. A. Myers, University of Edinburgh, Edynburg 2011.
Google Scholar

Żegleń-Włodarczyk Małgorzata, „Sześć sonat solowych na gitarę angielską” Tommaso Giordaniego w perspektywie wykonawstwa historycznego i współczesnego, wydruk komputerowy, praca doktorska, promotor: prof. R. Orzechowska, Akademia Muzyczna im. Krzysztofa Pendereckiego, Kraków 2020.
Google Scholar

Kloss Jürgen, The „Guittar” In Britain 1753–1800, źródło: http://www.justanothertune.com, [stan z 25.06.2018].
Google Scholar

Spencer Robert, Harwood Ian, English guitar, [w:] The New Grove Dictionary of Music and Musicians, [DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.08823], źródło: https://www.oxfordmusiconline.com/grovemusic/display/10.1093/
Google Scholar

gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000008823, [stan z 23.06.2018].
Google Scholar

MacKillop Rob, The 17th- and 18th-century citterns, źródło: https://robmackillop.net/ nguitar/cittern [dostęp: 25.06. 2018].
Google Scholar