Metoda realizmu socjalistycznego w operze Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego

Ewa RZANNA-SZCZEPANIAK

doi:10.16926/em.2018.13.04

Opublikowane: 2019-10-041

Tom 13 (2018)

Metoda realizmu socjalistycznego w operze Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego

Ewa RZANNA-SZCZEPANIAK

Edukacja Muzyczna

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.16926/em.2018.13.04

Abstrakt

Wprowadzenie metody realizmu socjalistycznego do twórczości muzycznej w Polsce w latach50. ubiegłego stulecia, traktowane przez polityków jako jeden z kolejnych etapów budowania spo- łeczeństwa socjalistycznego – wyzwolonego z konfliktów klasowych, implikowało praktyczne roz- wiązania w zakresie warsztatu kompozytorskiego. Od kompozytorów oczekiwano:

1) przewartościowania hierarchii gatunków i form muzycznych (oparcia twórczości na formach

wokalnych i programowych oraz formach muzyki użytkowej);
2) wykorzystania (w warstwie słownej lub programowej) aktualnej tematyki, wspierającej proces

kształtowania nowego ustroju;
3) nawiązania w utworach do tradycji narodowej i europejskiej (z wyłączeniem elementów tradycji

XIX-wiecznej) oraz polskiej muzyki ludowej.

Opera Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego była pierwszym dziełem operowym skomponowa-

nym w Polsce po roku 1945. Jej twórcy zostali odznaczeni – w roku 1951 – Nagrodą Państwową I stopnia. Prapremiera dzieła, która odbyła się we Wrocławiu, oraz kolejne przedstawienia w War- szawie, Krakowie, Poznaniu, Moskwie i Dreźnie zostały entuzjastycznie przyjęte przez słuchaczy i krytyków muzycznych. Utwór przedstawiano jako wzór realizacji w twórczości muzycznej w Pol- sce metody realizmu socjalistycznego. Równocześnie wskazywano na wysokie walory artystyczneoraz dużą atrakcyjność widowiskową dzieła.

Artykuł stanowi próbę opisania opery w kontekście polityki kulturalnej w Polsce w latach 1945– 1956. Analiza dzieła wynika z przyjęcia założeń rosyjskiego narodowego dramatu muzycznegoi obejmuje: fabułę opery – ze wskazaniem na źródła konfliktów, głównego bohatera, formę drama-tyczno-muzyczną, elementy operowe, melodykę i harmonikę, teksty oraz motywy przewodnie.

Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że realizacja wytycznych zgłasza-nych kompozytorom przez polityków, działaczy partyjnych, odbywa się w analizowanym dziele na trzech poziomach: dramaturgicznym, językowym i muzycznym. Opera Bunt żaków stanowi swego rodzaju odpowiedź jej twórców (kompozytora i librecisty) na (posługując się słowami ówczesnej propagandy) „zapotrzebowanie społeczne”. Tym samym utwór wpisuje się w proces ideologizacjikultury muzycznej zachodzący w Polsce w latach 50. XX wieku.

Słowa kluczowe:

Tadeusz Szeligowski, polityka kulturalna, realizm socjalistyczny w muzyce polskiej, Bunt żaków

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

RZANNA-SZCZEPANIAK, E. (2019). Metoda realizmu socjalistycznego w operze Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego. Edukacja Muzyczna, 13, 67–95. https://doi.org/10.16926/em.2018.13.04

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bierut Bolesław, O odchyleniu prawicowym i nacjonalistycznym w kierownictwie Partii i o sposobach jego przezwyciężenia. Referat wygłoszony na plenum Komitetu Centralnego PPR dn. 31 sierpnia 1948 roku, „Nowe Drogi” 1948 nr 11, s. 9–39.
Google Scholar

Bierut Bolesław, O upowszechnieniu kultury, Radiowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1948.
Google Scholar

Deklaracja ideowo-programowa PZPR uchwalona na Kongresie Zjednoczeniowym, [w:] Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942–1948, oprac.: R. Nazarewicz (red.), R. Halaba, B. Hillebrandt, T. Sierocki, Książka i Wiedza, Warszawa 1984.
Google Scholar

Konferencja kompozytorów w Łagowie Lubuskim w dniach od 5 VIII do 8 VIII 1949. Protokół, „Ruch Muzyczny” 1949 nr 14, s. 12–34.
Google Scholar

Sokorski Włodzimierz, przemówienie wygłoszone na IV Zjeździe ZZLP, PKF 1949.
Google Scholar

Szeligowski Tadeusz, Bunt żaków, PWM, Kraków 1951.
Google Scholar

Badecki Karol, Polska liryka mieszczańska, Towarzystwo Naukowe, Lwów 1936.
Google Scholar

Brandstaetter Roman, Bunt żaków, widowisko operowe w czterech aktach, PWM, Kraków 1951.
Google Scholar

Brandstaetter Roman, Moja współpraca z Tadeuszem Szeligowskim, [w:] Tadeusz Szeligowski. Studia i wspomnienia, red. F. Woźniak, Bydgoszcz 1987, s. 171– 176.
Google Scholar

Chomiński Józef Michał, Wilkowska-Chomińska K., Rosyjski narodowy dramat muzyczny, [w:] Opera i dramat, PWM, Kraków 1976, s. 274–282.
Google Scholar

Gertig Iwona, Problem archaizacji w operze „Bunt żaków” Tadeusza Szeligowskiego, Poznań 1978 [maszynopis].
Google Scholar

Kański Józef, Przewodnik operowy, PWM, Kraków 1978.
Google Scholar

Lissa Zofia, Bunt żaków T. Szeligowskiego, PWM, Kraków 1955.
Google Scholar

Lissa Zofia, Pierwsza opera w Polsce Ludowej „Bunt żaków”, [w:] Muzykologia polska na przełomie. Rozprawy i artykuły naukowo-krytyczne, PWM, Kraków 1952, s. 157–193.
Google Scholar

Putrament Jerzy, Pół wieku, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1969.
Google Scholar

Thomas Adrian, Szeligowski Tadeusz, [w:] The New Grove Dictionary of Opera, volume 4: Roe–Z, ed. by S. Sadie, London 1992, s. 622–623.
Google Scholar

Brandstaetter Roman, Bunt żaków, „Muzyka” 1951 nr 2, s. 15–16.
Google Scholar

Chomiński Józef Michał, Zagadnienia formalizmu i tendencje ideologiczne w polskiej muzyce współczesnej na tle rozwoju muzyki światowej, „Ruch Muzyczny” 1948, 4, 20, s. 2–6.
Google Scholar

Kisielewski Stefan, Czy w muzyce istnieje formalizm?, „Ruch Muzyczny” 1948, 4, 22, s. 2–6.
Google Scholar

Kocznur Jan, Proces księdza Andrzeja Czarnkowskiego, „Palestra” 1960, nr 4/9, s. 70–74.
Google Scholar

Sokorski Włodzimierz, O sztukę realizmu socjalistycznego (na marginesie konferencji aktywu partyjnego w dniu 30 maja), „Nowe Drogi” 1949, nr 4, s. 129–136.
Google Scholar

Sokorski Włodzimierz, Formalizm i realizm w muzyce, „Ruch Muzyczny” 1948 (R. 4), nr 23–24, s. 2–5.
Google Scholar

Szeligowski Tadeusz, Jak komponowałem „Bunt żaków”, „Muzyka” 1951, nr 12, s. 11–13.
Google Scholar

Zjazd pisarzy w Szczecinie, „Twórczość” 1949, nr 3, s. 6.
Google Scholar

Żółkiewski Stefan, Przed nowym etapem w polityce kulturalnej, „Kuźnica” 1947, nr 50, s. 2–3.
Google Scholar