Tonalność ludowych śpiewów pogrzebowych na Rzeszowszczyźnie
Słowa kluczowe:
ludowe śpiewy pogrzebowe, tonalność, skale muzyczne, RzeszowszczyznaAbstrakt
Ludowe śpiewy religijne już co najmniej od kilku dziesięcioleci stanowią przedmiot naukowych analiz. Problematyka cech morfologicznych repertuaru religijnego funkcjonującego w żywej tradycji obejmuje kilka podstawowych współczynników, takich jak: struktura tekstu poetyckiego (wersyfikacja, strofika), właściwości stylistyczno-formalne, metrorytmika muzyczna, melodyka oraz uwarunkowania tonalne (por. B. Bartkowski, Niektóre cechy muzycznej metrorytmiki polskich pieśni religijnych żyjących w tradycji ustnej, „Summarium. Sprawozdania Towarzystwa Naukowego KUL” 1978, nr 3 (23), s. 250). Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie i analizę zjawisk tonalnych zachodzących w repertuarze ludowych śpiewów religijnych wykonywanych w różnych momentach obrzędu pogrzebowego na Rzeszowszczyźnie (Rzeszowszczyzna – region południowo-wschodniej Polski zamieszkiwany przez grupy etnograficzne Rzeszowiaków i Lasowiaków, „obejmujący administracyjnie w przybliżeniu obszar dziesięciu obecnych powiatów (tarnobrzeskiego, stalowowolskiego, niżańskiego, kolbuszowskiego, leżajskiego, mieleckiego, ropczycko-sędziszowskiego, rzeszowskiego, przeworskiego i łańcuckiego)” – zob. Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie, red. K. Smyk, J. Dragan, Kolbuszowa – Kraków 2019, s. 8, oraz mapy zasięgów, s. 382–383.) – zwłaszcza podczas domowej modlitwy za zmarłego, procesji do kościoła, procesji na cmentarz oraz przy inhumacji zwłok na cmentarzu. Skale muzyczne, na których opierają się melodie poszczególnych śpiewów, mają szczególne znaczenie dla ich muzycznego kształtu. Tonalność, będąca rodzajem systemu dźwiękowego, wpływa bowiem na ustrukturowanie interwałów, wzajemne relacje poszczególnych dźwięków i melodykę, a także, pośrednio, na regionalne uwarunkowania wykonawcze śpiewów (Por. B. Bartkowski, Niektóre cechy…, s. 250). Kryterium prezentacji omawianego materiału będzie zakres skali, a poszczególne zjawiska tonalne zostaną przedstawione na wybranych, reprezentatywnych przykładach.
Bibliografia
Bartkowski Bolesław, Polskie śpiewy religijne w żywej tradycji. Style i formy, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1987.
Czekanowska Anna, Etnografia muzyczna. Metodologia i metodyka, Wydawnictwo „Pomorze”, Bydgoszcz 1988.
Fedyczkowska Ewa, Pieśni Lasowiaków. Folklor wokalny terenów dawnej Puszczy Sandomierskiej na podstawie archiwalnych nagrań Franciszka Kotuli, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.
Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie, red. K. Smyk, J. Dragan, Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kolbuszowa 2019.
Linette Bogusław, Obrzędowe pieśni weselne w Rzeszowskiem, Grupa Wydawnicza KAW, Rzeszów 1981.
Zoła Antoni, Melodyka ludowych śpiewów religijnych w Polsce, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, Lublin 2003.
Dahlig Piotr, Cechy regionalne śpiewów pogrzebowych w Polsce, [w:] Folklorystyka na przełomie wieków, red. K.D. Kadłubiec, Stowarzyszenie Pro Filia, Cieszyn 1999, s. 288–314.
Lesiczka Sebastian, Melodyka wąsko- i średniozakresowych śpiewów pogrzebowych Rzeszowiaków i Lasowiaków. Wybrane aspekty, [w:] Tradycje ludowe w kulturze muzycznej, red. T. Rokosz, K. Strycharz-Bogacz, B. Bodzioch, Lublin 2019, s. 99–117.
Sobieska Jadwiga, Transkrypcja muzyczna nagrań dokumentalnych, [w:] J. i M. Sobiescy, Polska muzyka ludowa i jej problemy. Wybór prac, red. L. Bielawski, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1973, s. 477–497.
Stęszewski Jan, Uwagi o badaniu żywej tradycji polskich śpiewów religijnych, [w:] Stan badań nad muzyka religijną w kulturze polskiej, red. J. Pikulik, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1973, s. 110–131.
Bartkowski Bolesław, Muzyczna kultura religijna jako przedmiot badań muzykologicznych, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 1981, nr 5, s. 181–189.
Bartkowski Bolesław, Niektóre cechy muzycznej metrorytmiki polskich pieśni religijnych żyjących w tradycji ustnej, „Summarium. Sprawozdania Towarzystwa Naukowego KUL” za rok 1974, 1978, nr 3 (23), s. 250–258.
Kolbuszewski Jacek, Polska pieśń pogrzebowa. Prolegomena, „Polska Sztuka Ludowa” 1986, nr 1–2, s. 49–56.
Przerembski Zbigniew Jerzy, Problematyka transkrypcji muzyki ludowej w polskich badaniach etnomuzykologicznych, „Etnomuzyka” 2010, nr 6, s. 32–68.
Wiora Walter, Tonalny logos, tłum. J. Stęszewski, „Res Facta” 1972, nr 6, s. 221–258.
Zoła Antoni, Koncepcja badań nad żywą tradycją polskich śpiewów religijnych w ujęciu Bolesława Bartkowskiego, „Additamenta Musicologica Lublinensia” 2008, nr 4, z. 1, s. 11–18.
Strycharz-Bogacz Kinga, Ludowe śpiewy pasyjne i wielkanocne w muzycznej tradycji Małopolski i Podkarpacia (maszynopis rozprawy doktorskiej pisanej pod kierunkiem dr. hab. A. Zoły), Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 2012.
Zoła Antoni, Problem tonalności w polskich śpiewach religijnych z żywej tradycji (maszynopis rozprawy doktorskiej pisanej pod kierunkiem ks. prof. dr. hab. B. Bartkowskiego), Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1992.
Bartmiński Jerzy, Folklor, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 5, Lublin 1989, s. 368–374.
