Elementy edukacji wielokulturowej w warunkach dominacji. Przekaz tradycji kulturowych w szkołach Śląska Cieszyńskiego w XIX i na początku XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.16926/p.2024.33.07Słowa kluczowe:
monarchia habsburska, Śląsk Cieszyński, edukacja wielokulturowaAbstrakt
Edukacja wielokulturowa to nie tylko kwestia współczesnego świata, ale problem obserwo-wany wcześniej, np. w wieloetnicznej monarchii Habsburgów. Wespół funkcjonujące, także na Ślą-sku Cieszyńskim, nacje (Niemcy, Polacy, Czesi, Żydzi), konfesje (katolicyzm, protestantyzm, juda-izm) i różne warstwy społeczne przejmowały elementy kultury dominującej, dbając jednocześnie o zachowanie własnych, rodzimych tradycji. W długim XIX wieku dobrym polem do obserwacji zjawiska ogólnej wymiany kulturowej były placówki szkolne. Wprowadzane przez władze reformy oświatowe zmieniały społeczne postrzeganie świata zewnętrznego, pozwalając jednak szcze-pom/narodowościom i jednostkom na pielęgnowanie regionalnej swojskości i konfrontowanie się z innością. Niebagatelne znaczenie odegrali na tym polu nauczyciele szkół średnich, jak też perso-nel szkół ludowych. Placówki edukacyjne stały się płaszczyzną wzajemnego, względnie pokojo-wego współistnienia narodowości, religii, stanów społecznych i ich odmiennych poglądów.
Bibliografia
Bogus, M. (2006). Kotulowie i ich działania oświatowe na Śląsku Cieszyńskim w XIX i XX wieku. Ostrava: Filozofická fakulta. Ostravská univerzita.
Bogus, M. (2013). Nauczyciele szkół ludowych Śląska Cieszyńskiego w XIX i na początku XX wieku. Uwarunkowania prawne i zawodowe. Czeski Cieszyn – Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie.
Bogus, M. (2015) Wprowadzenie. W: A. Cinciała, Dziennik 1846–1853 (s. 11–91). Cieszyn: Książnica Cieszyńska.
Bogus, M. (2016). O muzyce i książkach w nieznanej korespondencji Jana Win-klera i Andrzeja Cinciały. Slezský sborník, 114, 43–54.
Bogus, M., Spyra, J. (2019). Nauczyciele oraz ich stowarzyszenia na tle dyskursu społecznego w modernizującej się Europie. Toruń: Wydawnictwo Adam Mar-szałek.
Buława, E. (1997). Pierwsi szermierze ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Pro Filia.
Cinciała, A. (1931). Pamiętnik dra Andrzeja Cinciały notarjusza w Cieszynie (1825–1898). Katowice: Muzeum Śląskie.
Kotula, K. (1933). Jan Śliwka, pionier polskiego szkolnictwa na Śląsku Cieszyń-skim. Warszawa: Drukarnia Głosu Ewangelickiego.
Król, S., Spyra, J. (2014). Na studia do stolicy. Kariery absolwentów cieszyńskich szkół średnich żydowskiego pochodzenia w 2 poł. XIX i na pocz. XX wieku. W: A. Zářický, J.D. Glogarova, M. Zavodna (red.), Vzdělanec nad hranicemi „provincionality“/Uczony ponad granicami „prowincjonalności” (s. 219–234). Ostrava: Universitas Ostraviensis.
Kubisz, J. (1928). Pamiętnik starego nauczyciela. Cieszyn: Wydawnictwo Towa-rzystwa Ewangelickiego w Cieszynie.
Kuhn, W. (1981). Geschichte der deutschen Sprachinsel Bielitz (Schlesien). Würz-burg: Holzner Verlag.
Lewowicki, T. (1997). Wyznaczniki tożsamości narodowej (wiedza o determinan-tach tożsamości i zachowań tożsamościowych jako element edukacji). W: Z. Jasiński, A. Kozłowska (red.), Tożsamość narodowa młodzieży na po-graniczach (s. 35–40). Opole: Opolska Oficyna Wydawnicza.
Lewowicki, T. (2008). O podstawowych warunkach pomyślnej pracy nauczyciela w sytuacji wielokulturowości – studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Praca nauczyciela w warunkach wielokulturowości – studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego (s. 13–24). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Mucha, J. (red.) (1999). Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe a grupa dominująca w Polsce. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Nikitorowicz, J. (2000). Spotkanie i dialog kultur – wymiar edukacji międzykulturowej. W: T. Pilch (red.), O potrzebie dialogu kultur i ludzi (s. 85–104). Warszawa: Żak.
Nikitorowicz, J., Sobecki, M., Misiejuk, D. (red.) (2001). Kultury tradycyjne a kul-tura globalna. Konteksty edukacji międzykulturowej. Białystok: Trans Hu-mana.
Panic, I. (2002). Małżeństwa wielowyznaniowe w Ustroniu w pierwszej połowie XVIII wieku (z badań nad różnymi aspektami pogranicza kulturowego na Ślą-sku Cieszyńskim w dawnych wiekach). W: T. Lewowicki, A. Różańska, U. Klaj-mon (red.), Kwestie wyznaniowe w społecznościach wielokulturowych (s. 105–117). Cieszyn: UŚ – Filia w Cieszynie.
Paul, V.W. (1997). Tolerance & Education. Learning to Live with Diversity and Difference. Thousand Oaks – London – New Delhi: Sage Publications.
Rosner, E. (1998). Znad Wisły i Dunaju. Szkice o polsko-austriackich powiąza-niach literackich. Cieszyn: Pro Filia.
Sobecki, M. (2007). Kultura symboliczna a tożsamość. Studium tożsamości kul-turowej Polaków na Grodzieńszczyźnie z perspektywy edukacji międzykultu-rowej. Białystok: Trans Humana.
Spyra, J. (2017). Die angelehnte Tür. Die Übernahme deutscher Kultur im 19. Jh. durch aus Galizien eingewanderte Juden am Beispiel des Teschener Schlesi-ens. W: N. Honsza, P. Sznurkowski (red.), Identitätsdiskurs im deutsch-jüdi-schen Dialog (s. 209–220). Frankfurt a.M. – Berlin – Bern – Bruxelles – New York – Oxford – Wien: Peter Lang.
Spyra, J. (2001). Szkolnictwo żydowskie na Śląsku Cieszyńskim i jego rola w pro-cesie asymilacji miejscowej społeczności żydowskiej (przed 1918). W: J. Spyra (red.), Książka – biblioteka – szkoła w kulturze Śląska Cieszyń-skiego (s. 284–312). Cieszyn: Książnica Cieszyńska.
Spyra, J. (2005). Żydzi na Śląsku Austriackim 1742–1918. Od tolerowanych Ży-dów do żydowskiej gminy wyznaniowej. Katowice: Muzeum Śląskie.
Spyra, J. (2012) Społeczeństwo Śląska Cieszyńskiego w czasach nowożytnych. W: I. Panic (red.), Dzieje Śląska Cieszyńskiego. T. 4 (s. 275–280). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie.
Sušova, V. (2005). Školství jako nástroj státní propagandy. Vychová k patriotismu na příkladě rakouských učebnic druhé poloviny 19. století. W: K. Bláhová, V. Petrbok. (red.), Vzdělání a osvěta v české kultuře 19. Století. Sborník pří-spěvků z 24. plzeňského sympozia (s. 100–110). Praha: ÚČL AV ČR.
Szczurek-Boruta, A. (2017). Tożsamość młodych Polaków mieszkających na pograniczu polsko-czeskim, Pogranicze. Studia Społeczne, 30, 195–209; http://dx.doi.org/10.15290/pss.2017.30.14
Szulakiewicz, W. (2003). Źródła w badaniach naukowych historii edukacji. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Śliż, M. (2001). Rytualne małżeństwa Żydów w Galicji w drugiej połowie XIX wieku. Studia Judaica, 4, 97–110.
Wanduszka, A., Urbanitsch, P. (red.) (1980). Die Habsburgermonarchie 1848—1918. T. 3: Die Völker des Reiches. Wien: Verlag der österreichischen Akade-mie der Wissenschaften.
Wilczyńska, W., Mackiewicz, M., Krajka, J. (2019). Komunikacja interkulturowa. Wprowadzenie. Poznań: Wydawnictwo Naukowe im. Adama Mickiewicza.
