Przyczynek do dziejów teatru w Dwudziestoleciu Międzywojennym. Kilka słów o Domu kobiet Zofii Nałkowskiej raz jeszcze

Autor

Słowa kluczowe:

kobieta, Nałkowska, mężczyzna, śmierć, zdrada, pamięć, relatywizm, poznanie, eksperyment, międzywojnie

Abstrakt

Dramat Zofii Nałkowskiej Dom kobiet (1928) okazuje się dziełem niejednoznacznym, wielowarstwowym i złożonym. Premiera sztuki na scenie Teatru Polskiego w 1930 roku stała się ważnym wydarzeniem kulturalnym ówczesnej Polski. Znana z powieści psychologicznych pisarka podjęła się napisania dramatu. Praca nad dramatem, a następnie jego wystawieniem była dla Nałkowskiej dużym wyzwaniem. Dzięki temu poznała świat teatru, którym się zafascynowała. Dom kobiet można (od)czytać różnie, a zatem jako dramat moralny, psychologiczny i refleksyjno-filozoficzny. Jest świadectwem walki pisarki z systemem patriarchalnym i próbą rozliczenia się z relacjami między mężczyzną i kobietą, co Nałkowska zamknęła w formule „złej miłości”. Jednak najważniejsze rozważania w tym dramacie dotyczą względności relacji międzyludzkich. Druga osoba pozostanie na zawsze tajemnicą. Dramat Nałkowskiej należy odczytać przede wszystkim jako „mentalne laboratorium myśli”. Jego wymowa jest głęboko pesymistyczna.

Biogram autora

prof. dr hab. - Uniwersytet Warszawski

Maria Jolanta Olszewska – historyk i literaturoznawca ILPUW. Profesor. Członek Pracowni Historii Dramatu 1864-1939 przy ILP,  członek TN KUL, Stowarzyszenia im. Stefana Żeromskiego, Stowarzyszenia Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza TL im. Mickiewicza (oddział warszawski). Główne zainteresowania naukowo-badawcze: historia literatury XIX i XX wieku, genologia, szczególnie pogranicze literatury i gatunków użytkowych, historia świadomości polityczno-społecznej społeczeństwa polskiego i jej odzwierciedlenie w literaturze drugiej połowy XIX wieku, dzieje dramatu i teatru w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX wieku. Interesuje ją analiza wybranych, często zapomnianych dziś utworów literatury polskiej XIX i XX wieku. Autorka m.in. następujących publikacji np. „Tragedia chłopska”. Od W.L. Anczyca do K.H. Rostworowskiego. Tematyka – kompozycja – idee (2001), Człowiek w świecie Wielkiej Wojny. Literatura polska z lat 1914-1919 wobec I wojny światowej. Wybrane zagadnienia (2004), Drogi nadziei (2009), Stefan Żeromski. Spotkania (2015), Spór o przyszłość literatury polskiej, czyli polemiki ze Stefanem Żeromskim po jego odczycie „Literatura a życie polskie” (2019), Wojna polsko-bolszewicka w literaturze polskiej (2020);  licznych artykułów w tomach zbiorowych i czasopismach;  współredaktorka kilku wydań zbiorowych i edycji dramatów zebranych Kazimierza Przerwy-Tetmajera.

Bibliografia

Bachtin M., Problemy poetyki Dostojewskiego, przeł. N. Modzelewska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970.

Dąbrowska M., „Dom kobiet” Zofii Nałkowskiej, [w:] tejże, Pisma rozproszone, red. i przypisy E. Korzeniewska, t. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1964, s. 525–534.

Duniec K., Dwudziestolecie. Przedstawienia, Instytut Teatralny im. Zbigniew Raszewskiego, Warszawa 2017.

Hernik-Spalińska J., Rodzaju żeńskiego, „Dialog” 1996, z. 3, s. 150–158.

Greń Z., Powrót do „Domu kobiet”, „Życie Literackie” 1955, nr 27, s. 3.

Grubiński W., Zofia Nałkowska, Dom kobiet (recenzja), „Nowa Książka” 1938, nr 6, s. 345–346.

Ibsen H., Dramaty, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1958.

Irzykowski K., Sprawozdanie teatralne. Teatr Polski, „Dom kobiet”, „Robotnik” 1930, nr 83, s. 2.

Irzykowski K., Sprawozdanie teatralne. Teatr Polski, „Dom kobiet” (Dokończenie), „Robotnik” 1930, nr 84, s. 2.

Irzykowski K., Sprawozdanie teatralne. Teatr Narodowy, „Dzień jego powrotu”, „Robotnik” 1931, nr 141, s. 4.

Jaszcz [J.A. Szczepański], Archipelag kobiet Z. Nałkowskiej, „Głos Ludu” 1948, nr 196, s. 5.

Kowalska U., O dramatach Zofii Nałkowskiej, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F – Nauki Filozoficzne i Humanistyczne” 1961, nr 16, s. 190–211.

Krasiński E., Wokół premiery „Domu kobiet”. Listy z archiwum Arnolda Szyfmana, „Pamiętnik Teatralny” 1974, 3–4 , s. 342–354.

Kraskowska E., Niebezpieczne związki. Jeszcze raz o prozie Zofii Nałkowskiej, „Teksty Drugie” 1996, nr 4(40), s. 71–91.

Książek M., Funkcje konstrukcji stylistycznych w „Granicy” Z. Nałkowskiej, „Przegląd Humanistyczny” 1962, nr 6, s. 107–120.

Kuncewiczowa M., Dom kobiet – dom nawiedzony, „Pamiętnik Warszawski” 1930, z. 2, s. 98–100.

Leopold W., O dramatach Nałkowskiej, „Dialog” 1958, nr 8, s. 118–126.

Majcherek J., Przypisy do „Domu kobiet”, [w:] Z. Nałkowska, Dom kobiet, http://www.e-teatr.pl/pl/programy/2013_12/56470/dom_kobiet_teatr_

polski_warszawa_1990.pdf [dostęp: 2.03.2022].

Maria Przybyłko-Potocka, [hasło w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby), [online] [dostęp: 2.11.2022].

Matuszek G., Upiorne zniewolenie – odkryte i ukryte w dramatach Ibsena, „Napis” 2009, nr 15, s. 243–251.

Nałkowska Z., Dom kobiet, http://www.e-teatr.pl/pl/programy/2013_12/56470/dom_kobiet_teatr_polski_warszawa_1990.pdf [dostęp: 2.03.2022].

Nałkowska Z., Dzienniki, t. 3: 1918–1929, oprac., wstęp i komentarz H. Kirchner, Czytelnik, Warszawa 1988.

Nałkowska Z., Dzienniki, t. 4: 1930–1939, cz. 1: 1930–1934, oprac., wstęp i komentarz H. Kirchner, Czytelnik, Warszawa 1988.

Nałkowska Z., Kobiety, Prószyński i S-ka, Warszawa 2010.

Nałkowska Z., Utwory dramatyczne. Dom kobiet. Dzień jego powrotu. Renata Słuczańska, Czytelnik, Warszawa 1990.

Nałkowska Z., Widzenie bliskie i dalekie, Czytelnik, Warszawa 1957.

Nowaczyński A., Zmowa kobiet w domu poganek, „ABC” 1930, nr 99, s. 8.

Olszewska M.J., W pułapce wspomnień i pamięci. „Dom kobiet” Zofii Nałkowskiej, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF – Philologiae” 2022, nr 2(40), s. 81–94.

Podhorska-Okołów S., Na progu „Domu kobiet” (przed premierą w Teatrze Polskim), „Wiadomości Literackie” 1930, nr 1, s. 2.

Podhorska-Okołów S., Przed premierą. (Wywiad z Zofią Nałkowską), „Bluszcz” 1931, nr 11, s. 3.

Poskuta-Włodek D., Zmowa kobiet? Inscenizacje feministyczne w polskim teatrze dwudziestolecia międzywojennego, „Przestrzenie Teorii” 2015, z. 23, s. 105–120.

Prapremiera „Domu kobiet” Nałkowskiej, https://encyklopediateatru.pl/artykuly/10417/prapremiera-domu-kobiet-nalkowskiej [dostęp: 5.03.2022].

Rawiński M., Dramaturgia polska 1918–1939, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993.

Rogatko B., Zofia Nałkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980.

Sławiński J., Pozycja narratora w „Nocach i dniach” Marii Dąbrowskiej, [w:] Pięćdziesiąt lat twórczości Marii Dąbrowskiej, red. E. Korzeniowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1963, s. 82–99.

Słonimski A., Dramat Nałkowskiej, „Wiadomości Literackie” 1931 nr 17, s. 4.

Słonimski A., Dwie premiery, „Wiadomości Literackie” 1930, nr 13, przedr. w: tegoż, Gwałt na Melpomenie, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1966, s. 169–171.

St. Br., Pryzmat rzeczywistości społecznej. Rozmowa z Zofią Nałkowską, „Czas” 1936, nr 25, s. 8.

Wójcik W., Zofia Nałkowska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973.

Żeleński (Boy) T., Premiera w Teatrze Polskim, „Kurier Poranny” 1930, nr 85; przedr. w: tegoż, Flirt z Melpomeną. Wieczór IX i X, Pisma, seria IV, t. 23, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965.

Pobrania

Opublikowane

2024-12-31

Numer

Nr 1 (2024): Czytanie Dwudziestolecia

Dział

Artykuły

Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Maria Jolanta Olszewska

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/