Słowa kluczowe
szkolnictwo wyższe
dysfunkcja wzroku
edukacja włączająca
Abstrakt
Celem badania było poznanie doświadczeń studentów z dysfunkcją wzroku w zakresie dostępności szkół wyższych w Polsce. Artykuł podejmuje problem barier strukturalnych i cyfrowych, które utrudniają pełne uczestnictwo tych studentów w życiu akademickim. Zastosowano metodę jakościową, opartą na ankiecie z pytaniami otwartymi, umożliwiającą zebranie szczegółowych narracji studentów słabowidzących i niewidomych. Analiza tematyczna odpowiedzi pozwoliła wyodrębnić pięć kluczowych obszarów: dostępność architektoniczną, integrację cyfrową i ICT, dostosowanie materiałów dydaktycznych, bariery systemowe oraz rekomendacje studentów dotyczące usprawnień. Wyniki badania pokazują, że mimo pewnych postępów, nadal występują istotne trudności – szczególnie w zakresie dostępności materiałów dydaktycznych, funkcjonalności stron internetowych uczelni oraz przygotowania kadry akademickiej. Uzyskane wyniki badań podkreślają pilną potrzebę wdrażania polityk inkluzyjnych, ukierunkowanego wsparcia edukacyjnego oraz szkoleń dla pracowników uczelni, aby skutecznie odpowiadać na złożone potrzeby tej nielicznej, ale wymagającej intensywnego wsparcia grupy studentów.
Bibliografia
Act of 19 July 2019 on Providing Accessibility to People with Special Needs, Journal of Laws of 2019, item 1696 — ustawa z 19.07.2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, Dz.U. z 2019 r. poz. 1696. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001696 [access: 14.02.2023].
ADCET (2024). Blind and vision impaired. Australian Disability Clearinghouse on Education and Training. Retrieved August 5, 2025, from https://www.adcet.edu.au/inclusive-teaching/specific-disabilities/blind-vision-impaired [access: 05.08.2025].
Awais, S., Ameen, K., Awais, S., & Ameen, K. (2017). Information accessibility for students with disabilities: An exploratory study of Pakistan. Malaysian Journal of Library &Amp; Information Science, 20(2). Retrieved 26 January 2023 from http://mjlis.um.edu.my/index.php/MJLIS/article/view/1768 [access: 26.01.2023].
Carrillo-Sierra, S.-M., Pinzón-Ochoa, M., Rangel-Pico, A.-N., Paris-Pineda, O. M., Gómez Vásquez, M. F., Álvarez Anaya, W. A., & Rivera-Porras, D. (2025). Perceptions of Barriers to Inclusion in Students with Disabilities in Higher Education Institutions. Societies, 15(2), 37; https://doi.org/10.3390/soc15020037.
Chimicz, D. (2021). Uniwersalność w projektowaniu procesu dydaktycznego studentów z niepełnosprawnością. Koncepcja UDL dla szkolnictwa wyższego. [Universality in designing the teaching process for students with disabilities. The UDL concept for higher education.] Niepełnosprawność-Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 44, 54–75. https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/niepelnosprawnosc/article/view/6875 [access: 05.02.2023].
Cierpiałowska, T. (2009). Studenci z niepełnosprawnością: problemy funkcjonowania edukacyjnego i psychospołecznego. [Students with disabilities: problems of educational and psychosocial functioning.] Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Article 2. https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities/article-2-definitions.html.[access: 05.02.2023].
Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Article 24 – Education. https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities/article-24-education.html [access: 05.02.2023].
Crocker, A. F., & Smith, S. N. (2019). Person-first language: are we practicing what we preach?. Journal of Multidisciplinary Healthcare, 12, 125–129; https://doi.org/10.2147/JMDH.S140067.
Croft, E. (2020). Experiences of Visually Impaired and Blind Students in UK Higher Education: An Exploration of Access and Participation. Scandinavian Journal of Disability Research, 22(1), 382–392; http://doi.org/10.16993/sjdr.721.
Denscombe, M. (2010). The Good Research Guide: For small social research projects. 3rd ed. Berkshire: Open University Press.
European Agency for Special Needs and Inclusive Education (2018). European Agency for Special Needs and Inclusive Education. Evidence of the Link between Inclusive Education and Social Inclusion: A Review of the Literature. Odense, Denmark. https://www.european-agency.org/sites/default/files/Evidence%20%E2%80%93%20A%20Review%20of%20the%20Literature_0.pdf. [access:03.01.2025].
European Commission: European Disability Strategy 2010–2020: A renewed commitment to a barrier-free Europe (2010). https://eur-x.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/?uri=celex:52010DC0636. [access:12.02.2023].
Gajdzica, Z. (2015). Student z niepełnosprawnością w przestrzeni szkoły wyższej – pomiędzy pedagogiką długu a pedagogiką wspólnotowości. Rocznik Lubuski, 41(2), 219–229; https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-7ed4bff9-df78-4ce2-a2ab-09a04d76f5ec [access: 05.08.2025].
Grech, L. B., Koller, D., & Olley, A. (2024). Person-first and identity-first disability language: Informing client centred care. Social Science and Medicine, 362, 1–10. Article 117444; https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2024.117444.
Harvard University Disability Access Office (2024). Sensory disability considerations. Harvard Faculty of Arts and Sciences. https://dao.fas.harvard.edu/sensory-disability-consideration [access: 05.08.2025].
Hewett, R., Douglas, G., & Keil, S. (2017). The Transition Experiences of Young People with Visual Impairments aged 19–22. University of Birmingham. https://scispace.com/pdf/the-transition-experiences-of-young-people-with-visual-40fjz9e4u9.pdf [access: 05.01.2025].
Hougann, E. (1987). Visually impaired students in higher Education in Norway. Journal of Visual Impairments and Blindness, 4(92), 235–250.
Hubble, S., & Bolton, P. (2021). House of Commons Library: Briefing Paper, Number 8716: Support for Disabled Students in Higher Education in England. 2020. https://researchbriefings.files.parliament.uk/documents/CBP-8716/CBP-8716.pdf [access: 24.02.2023].
Fernández-Batanero, J. M., Montenegro-Rueda, M., & Fernández-Cerero, J. (2022). Access and Participation of Students with Disabilities: The Challenge for Higher Education. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(19), 11918; https://doi.org/10.3390/ijerph191911918.
Fichten, C., Olenik-Shemesh, D., Asuncion, J., Jorgensen, M., & Colwell, C. (2020). Higher education, information and communication technologies and students with disabilities: an overview of the current situation. https://doi.org/:10.1007/978-3-030-37125-8_2.
Iacono, T., Keefe, M., Kenny, A., & McKinstry, C. (2019). A document review of exclusionary practices in the context of Australian school education policy Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 16(4), 264–272; https://doi.org/10.1111/jppi.12290
Kauffman, J. M., Anastasiou, D., Felder, M., Lopes, J., Hallenbeck, B.A, Hornby, G., & Ahrbeck, B. (2023). Trends and Issues Involving Disabilities in Higher Education. Trends in Higher Education, 2(1), 1–15; https://doi.org/10.3390/higheredu2010001.
Kleynhans, S.A., & Fourie, I. (2014). Ensuring accessibility of electronic information resources for visually impaired people: The need to clarify concepts such as visually impaired. Library Hi Tech, 32, 368–379. https://repository.up.ac.za/server/api/core/bitstreams/b588685f-f28f-4f21-99fa-6f8fb902c80a/content [access: 20.08.2025]
Lejzerowicz, M. (2024). Osoby ze zróżnicowanymi potrzebami na uniwersytecie: wsparcie i dostępność na przykładzie Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. In: A. Bogdanowska (ed.), Społeczne aspekty wsparcia edukacyjnego w szkolnictwie wyższym (pp. 45–62). Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej. https://doi.org/10.18778/8331-609-3.12.
Lejzerowicz, M., & Podstawka, K. (2023). Autorstwo własnego życia studenta z niepełnosprawnością a doświadczenia edukacyjne i społeczne. In: A. Nowicka & A. Krause (ed.), Społeczno-edukacyjne konteksty (nie)pełnosprawności (pp. 83–99). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. https://doi.org/10.18778/8220-4759.04.
Official Journal of Laws (2005). No.164, item 1365. https://en.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2014/06/law_on_higher_education.pdf [access: 06.02.2023].
Official Journal of the European Union, 2012a/C 326/02. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A12012P%2FTXT [access: 05.02.2023].
Official Journal of the European Union, 2012b/C 326/01. http://publications.europa.eu/resource/cellar/e7d644d3-1e8c-11e2-91ce-01aa75ed71a1.0001.04/DOC_1 [access: 05.02.2023].
Okoye, F. O., & Adirika, B. N. (2019). The Challenges of Implementing Inclusive Education for Visually Impaired Undergraduates in Nigerian Tertiary Institutions. European Journal of Education Studies, 6(2); http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.3187465.
Omede, A.A. (2015). The challenges of educating the visually impaired and quality assurance in tertiary institutions of learning in Nigeria, International Journal of Educational Administration and Policy Studies, 7(7), 129–133; http://dx.doi.org/10.5897/IJEAPS2015.0407.
Otyola, W. R., Kibanja, G. M., & Mugagga, A. M. (2017). Challenges faced by visually impaired students at Makerere and Kyambogo Universities. Makerere Journal of Higher Education, 9(1), 75–86; https://doi.org/10.4314/majohe.v9i1.6
Ramberg, J., & Watkins, A. (2020). Exploring inclusive education across Europe: Some insights from the European agency statistics on inclusive education. FIRE: Forum for International Research in Education, 6(1), 85–101.
Snyder, T.D., de Brey, C., & Dillow, S.A. (2019). Digest of Education Statistics 2017 (NCES 2018-070). National Center for Education Statistics, Institute of Education Sciences, U.S. Department of Education. Washington, DC. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED592104.pdf [access: 26.01.2023].
Sztobryn‑Giercuszkiewicz, J. (2018). Szanse i ograniczenia kształcenia akademickiego osób z niepełnosprawnościami w Polsce – perspektywa socjologiczna. Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej. https://repozytorium.p.lodz.pl/server/api/core/bitstreams/5658b629-17cc-49aa-b19a-3c74a4cf5cf6/content [access: 05.08.2025].
Szczupał, B. (2022). Edukacja akademicka w kontekście jej dostępności dla studentów niewidomych. [Academic education and its accessibility for blind students.] Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 41(4), 193–209; http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2022.41.4.193-209.
UN (2019). Empowering Children with Disabilities for the Enjoyment of Their Human Rights, Including through Inclusive Education; UN: New York, NY, USA.
Union of Equality: Strategy for the Rights of Persons with Disabilities 2021-2030, 2021. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8376&furtherPubs=yes [access: 03.02.2023].
Universities Australia (2019). Australia has one of the best higher education systems in the world. Final Report. 2019. https://www.universitiesaustralia.edu.au/wp-content/uploads/2019/06/Data-snapshot-2019-FINAL.pdf [access: 26.01.2023].
UTSA Disability Services (2025). Tips for teaching students who are blind or visually impaired. The University of Texas at San Antonio. https://www.utsa.edu/disability/faculty-staff/tips-teaching-blind.html [access: 05.08.2025].
World Health Organization (2011). World report on disability. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/item/9789241564182 [access: 05.08.2025].
Vogt, W.P. (1999). Dictionary of statistics and methodology: A nontechnical guide for the social sciences. London, England: Sage.
Yssel, N., Pak, N., & Beilke, J. (2016). A door must be opened: Perceptions of students with disabilities in higher education. International Journal of Disability, Development and Education, 63(3), 384–394; https://doi.org/10.1080/1034912X.2015.1123232.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2025 Dorota Chimicz