Wizerunki Katarzyny Aleksandryjskiej jako miniatury inicjałowe śpiewów liturgicznych

Julia Koszałka

doi:10.16926/em.2024.19.02

Opublikowane: 2024-12-301

Tom 19 (2024)

Wizerunki Katarzyny Aleksandryjskiej jako miniatury inicjałowe śpiewów liturgicznych

Julia Koszałka

Edukacja Muzyczna

Dział: Studia i Rozprawy

https://doi.org/10.16926/em.2024.19.02

Abstrakt

Analiza wizerunków św. Katarzyny Aleksandryjskiej ukierunkowana została na przebadanie ksiąg chórowych Liturgii godzin oraz ewentualne wyizolowanie związków artystycznych, historycznych i kulturowych w wybranych przedstawieniach – miniaturach i zdobieniach marginalnych. Postępowanie badawcze przeprowadzono przez pryzmat hagiografii Świętej tak, aby uchwycić sceny przedstawiające węzłowe momenty życia i – przede wszystkim – męczeństwa św. Katarzyny. Ten zabieg miał posłużyć zasadniczemu celowi pracy, jakim było ukazanie miniatur inicjałowych w księgach śpiewów liturgicznych, przedstawiających wizerunki i sceny z życia świętej Katarzyny, oraz próba ich typologii zgodnie z narracją hagiograficzną. Wybór tematu wynikał ze zbliżającego się jubileuszu 1000-lecia zorganizowanego kultu św. Katarzyny z Aleksandrii. Tekst rozpoczyna wstęp wprowadzający do tematu. Następnie skrótowo przedstawiono historię kultu Świętej sprawowanego w najważniejszych ośrodkach w Europie, hagiografię Męczennicy oraz zaprezentowano wizerunki Katarzyny Aleksandryjskiej utrwalone w sztuce chrześcijańskiego świata. Ostatni rozdział, zasadniczy dla tematu, jest analizą wyselekcjonowanych wizerunków Dziewicy Synajskiej. Zebrany w nim materiał zawiera bogatą szatę graficzną – 18 miniatur z obrazami Świętej; przedstawienia te zostały następnie podzielone na kilka grup tematycznych, zgodnie z przekazami hagiograficznymi. Podstawą źródłową pracy były dwa podstawowe typy muzycznych ksiąg Liturgii godzin – antyfonarze i brewiarze, gdyż to w nich najczęściej obserwuje się miniatury ukazujące samą Świętą lub – częściej – momenty z Jej hagiografii.

Słowa kluczowe:

miniatury inicjałowe, śpiewy liturgiczne, św. Katarzyna Aleksandryjska, hagiografia

Pobierz pliki

PDF PDF (English)

Zasady cytowania

Koszałka, J. (2024). Wizerunki Katarzyny Aleksandryjskiej jako miniatury inicjałowe śpiewów liturgicznych. Edukacja Muzyczna, 19, 23–70. https://doi.org/10.16926/em.2024.19.02

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Clermont-Ferrand, Bibliothèque Municipale, ms. 69. Roman breviary (before 1482), f. 611v.
Google Scholar

Darmstadt, Universitäts- und Landesbibliothek, ms. 29. Cantatorium from a Benedictine monastery, probably in Stein am Bodensee (1558), f. 36v.
Google Scholar

Frauenfeld, Historisches Museum Thurgau, ms. T 44414. Fragment of a page from a Cistercian antiphonary (1310–1320), f. 1v.
Google Scholar

Freiburg, Adelhausenstiftung, ms. A 1206. Antiphonary from Adelhausen (1461), f. 244v.
Google Scholar

Gand, Universiteitsbibliotheek, ms. BKT. 6. Brabantine antiphonary (1522), f. 329r.
Google Scholar

Graz, Universitätsbibliothek, ms. 789. Benedictine breviary from Seckau (14th century) f. 333r.
Google Scholar

Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, ms. St Peter 49. Antiphonary, pars de sanctis from southern Germany (ca. 1300), f. 181r.
Google Scholar

Madrid, Biblioteca Nacional de España, ms. 17820. Cistercian breviary El Antiguo from Santo Domingo de Silos (1246), f. 1r.
Google Scholar

Nürnberg, Germanishes Nationalmuseum, ms. 4984. Premonstratensian antiphonary from Varlar (2nd half of the 13th century), p. 524.
Google Scholar

Paris, Bibliothèque Nationale de France, ms. 10484. Dominican breviary from Belleville (1323–1326), f. 395v.
Google Scholar

Paris, Bibliothèque Nationale de France, ms. lat. 1052. Parisian breviary of Charles V (1340–1380), f. 576v.
Google Scholar

Paris, Bibliothèque Nationale de France, ms. lat. 757. Franciscan missal and Book of Hours (14th century), f. 424v, 430r.
Google Scholar

Paris, Bibliothèque Nationale de France, ms. NAL 3255. Dominican breviary of Louis X (1st quarter of the 14th century), f. 540r.
Google Scholar

Praha, Národní Knihovna České Republiky, ms. XII.E.1. Breviary from Prague, pars aestivalis (1366–1385), f. 204r.
Google Scholar

Vatican, Biblioteca Apostolica, Arch. Cap. S. Pietro, ms. B. 82. Florentine breviary (1423), f. 384r.
Google Scholar

Wrocław, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, ms. IF 396. Breviary of the Canons Regular of Żagań (1446), f. 206v.
Google Scholar

Private collection. Antiphonary of Elisabeth von Gemmingen, prioress of the Dominican convent of St. Mary Magdalene in Hasenpfühl (ca. 1504), f. 171r.
Google Scholar

Zürich, Schweizerisches Nationalmuseum, LM 4624-2. Breviary (pars aestivalis) of Jost von Silenen, the bishop of Sion (1493), f. 398v.
Google Scholar

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, ms. 76 E 18 (Parisian manuscript, ca. 1450), f. 95r.
Google Scholar

Nürnberg, Germanishes Nationalmuseum, ms. 4984, p. 524.
Google Scholar

Analecta Hymnica Medii Aevi, vol. 18, ed. G. M. Dreves, Leipzig 1894, no. 37–39; vol. 26, ed. Cl. Blume, G.M. Dreves, Leipzig 1897, no. 69–74.
Google Scholar

Bibliotheca Hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, vol. A-I, ed. Socii Bollandiani, Bruxellis 1898–1899, pp. 251–254.
Google Scholar

Locher Jakob, Carmen de sancta Catharina, [in:] Ad lectorem epigramma de diva Katherina, printed by Johann Bergmann de Olpe, Basel 1496.
Google Scholar

Mombrizio Boninus, Sanctuarium seu vitae sanctorum novam hanc editionem, vol. 1, Paris 1910, pp. 283–287.
Google Scholar

Voragine Jacobus de, Legenda aurea, printed by Johann Koelhoff de Lubeck, Coloniae 1479.
Google Scholar

Baker Michael M., Piety and Politics. John Capgrave's The Life of Saint Katherine as Yorkist Propaganda, Knoxville 2005 (master’s thesis, University of Tennessee).
Google Scholar

Carus Paul, St. Catharine of Alexandria, part 2, “The Open Court” 1907, vol. 21, pp. 727–744.
Google Scholar

Encyklopedia katolicka, ed. A. Bednarek et al., vol. 8: Język–kino, Lublin 2000.
Google Scholar

Gazeau Véronique, Normannia monastica, vol. 2: Prosopographie des abbés bénédictins, Caen 2007.
Google Scholar

Grajewski Czesław, Kolekta o św. Katarzynie “Deus qui dedisti legem Moysi”. Źródła, struktura, przemiany, “Liturgia Sacra” 2020, vol. 55, no. 1, pp. 189–214.
Google Scholar

Grajewski Czesław, Caritate vulnerata. Wizerunki i śpiewy brewiarzowe o św. Katarzynie na karcie T 4441 z Historisches Museum Thurgau w Frauenfeld, “Teologia i Człowiek” 2023, vol. 62, no. 2, pp. 11–31.
Google Scholar

Mansi Giuseppe, De sancta Catharina virgine et martyre discursus quinque, [in:] Promptuarium sacrum ac morale, vol. 4, printed by Ioannes & Ioseph Huisch, Coloniae 1720, pp. 193–211.
Google Scholar

Paliouras Athanasios, The Monastery of St. Catherine on Mount Sinai, translated by Helen Zigada, Sinai 1985.
Google Scholar

Paprocki Henryk, Św. Katarzyna Aleksandryjska. Kult, [in:] Encyklopedia katolicka, vol. 8, Lublin 2000, col. 986–987.
Google Scholar

Parzych-Blakiewicz Katarzyna, Święta Katarzyna Aleksandryjska według źródeł leksykograficznych, [in:] Święta Katarzyna Aleksandryjska w wierze, pobożności, teologii i sztuce – dawniej i dziś. Perspektywa uniwersalna i regionalna, ed. J. Jezierski, K. Parzych-Blakiewicz, P. Rabczyński, Olsztyn 2016, pp. 25–42.
Google Scholar

Schill Peter, Ikonographie und Kult der hl. Katharina von Alexandrien im Mittelalter. Studien zu den szenischen Darstellungen aus der Katharinenlegende, München 2005 (doctoral dissertation, Ludwig-Maksymilian-Universität, München).
Google Scholar

The dictionary of art, vol. 34, ed. Jane Turner, London 1998.
Google Scholar

Zbiciak Józef, Św. Katarzyna Aleksandryjska. Życie, [in:] Encyklopedia katolicka, vol. 8, Lublin 2000, col. 986.
Google Scholar

Internet sources
Google Scholar

St. Catherine of Alexandria, Source: https://www.newadvent.org/cathen/03445a.htm [access: 4.04.2023].
Google Scholar