Wyłanianie się podmiotu w autopojetycznie pojmowanej szkole

Abstrakt

Istotą artykułu jest próba dookreślenia podmiotowości w systemie autopojetycznym, jakim może być szkoła. Na początku postaramy się dookreślić znaczenie rozumienia podmiotu i podmiotowości. Poszukując ich źródłowych odniesień, odwołamy się do myśli Arystotelesa i Kartezjusza, by następnie poddać je krytyce jako niespełnione oczekiwania nowożytnej i współczesnej cywilizacji. Jednak, powołując się na poglądy M. Heideggera, okazuje się, że podmiot może być traktowany zgoła inaczej, niż opisuje to dotychczasowa literatura przedmiotu. Przybliżając zatem inne ujęcie podmiotu, postaramy się wykazać, że wyłania się na styku jego związku z osobowością, co sugeruje, że to właśnie kształcenie i kształtowanie powinny być traktowane jako najważniejsza dziedzina ludzkiej wiedzy. Dopełnienie tej tezy będzie zatem wymagało wyjaśnienia takich pojęć, jak osobowość i praktyka edukacyjna. Skoro zatem praktyka edukacyjna jest tak istotna dla kształtowania osobowości i wyłaniania się podmiotu, to w dalszej części naszej wypowiedzi położymy nacisk na zinstytucjonalizowaną formę praktyki edukacyjnej, czyli nauczanie klasowo-lekcyjne, traktowane jako układ autopojetyczny. Wyjaśnienie znaczenia tego układu będzie stanowić kolejną fazę rozważań, a ich celem będzie obrona poglądu, że to, co zostanie wniesione do klas szkolnych w postaci zasobów i reguł na początku każdego roku szkolnego, będzie się przekładać na kształtowanie i kształcenie osobowości, a tym samym na możliwości samodoświadczania „się” podmiotowości. Ponieważ pogląd ten może budzić pewne zastrzeżenia, powołamy się na rozważania dotyczące istnienia tzw. podmiotu rekonstruującego, a więc takiego, który wpisany jest w sens istnienia np. projekcji fi lmowej, spektaklu teatralnego, czytanej książki. Całość zakończymy wnioskami.

Pdf

Bibliografia

Arystoteles. (2001). Polityka. L. Piotrowicz (tłum.). W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 6. Warszawa.

Barker, Ch. (2005). Studia kulturowe. Teoria i praktyka. A. Sadza (tłum.). Kraków.

Bezwińska-Hejnicka, T. (2008). Pedagogika ogólna. Warszawa.

Chauviré, C., Fontaine, O. (2003). Le vocabulaire de Bourdieu. Paryż.

Dembiński, M. (2010). Pedagogika jako podstawa bycia człowiekiem i europejskiej cywilizacji. Studia z Teorii Wychowania, 1.

Descartes, R. (1958). Medytacje o pierwszej filozofii. M. i K. Ajdukiewiczowie (tłum.). Warszawa.

Doroszewski, W. (red.) (1968). Słownik języka polskiego. T. 2. Warszawa.

Feyerabend, P.K. (1996). Przeciw metodzie. S. Wiertlewski (tłum.). Wrocław.

Fleischer, M. (2004). Pies i człowiek. O komunikacji międzygatunkowej. Wrocław.

Fleischer, M. (2005). Nie-dualistyczny konstruktywizm Siegfrieda S. Schmidta. W: M. Fleischer. Obserwator trzeciego stopnia. O rozsądnym konstruktywizmie. Wrocław.

Fleischer, M. (2007). Ogólna teoria komunikacji. Wrocław.

Gałażewski, M. (2009). Teoria systemów autopojetycznych Niklasa Luhmanna – między metafizyką a metabiologią. Przegląd Pedagogiczny, 1.

Giddens, A. (2010). Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. A. Szulżycka (tłum.). Warszawa.

Glasersfeld, E. von (1987). Poznanie jako samoregulacja. Etapy konstrukcji „innych” i rzeczywistości”. W: W. Gasparski, D. Miller (red.). Projektowanie i systemy. T. 9. Wrocław.

Górniewicz, J. (1997). Kategorie pedagogiczne. Olsztyn.

Heidegger, M. (1994). Bycie i czas. B. Baran (tłum.). Warszawa.

Heidegger, M. (1999). Ku rzeczy myślenia. K. Michalski, J. Mizera, C. Wodziński (tłum.). Warszawa.

Helman, A. (1991). Suture. W: A. Helman. Słownik pojęć fi lmowych. T. 2. Wrocław.

Hobbes, T. (2005). Lewiatan. C. Znamierowski (tłum.). Warszawa.

Husserl, E. (1982). Medytacje kartezjańskie. A. Wajs (tłum.). Warszawa.

Jurewicz, O., Winniczuk, L. (1970). Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym. Warszawa.

Kmita, J., Banaszak, G. (1994). Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury. Warszawa.

Kwieciński, Z. (1993). Mimikra czy sternik? Dramat pedagogiki w sytuacji przesilenia formacyjnego. W: Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.). Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach. Toruń.

Luhmann, N. (2008). Systemy społeczne. Zarys ogólny teorii. M. Kaczmarczyk (tłum.). Kraków.

Maturana, H.R., Varela, F.J. (1980). Autopoiesis and Cognition: The Realization of the Living. W: R.S. Cohen, M.W. Wartowsky (red.). Boston Studies in the Philosophie and Science, 42.

Męczkowska, A. (2006). Podmiot i pedagogika. Od oświeceniowej utopii ku pokrytycznej dekonstrukcji. Wrocław.

Miller, J.A. (1966). La Suture. Éléments de la logique du signifi cant. Cahiers pour l’analyse, 1.

Mitterer, J. (1996). Tamta strona fi lozofi i. Przeciwko dualistycznej zasadzie poznania. M. Łukasiewicz (tłum.). Warszawa.

Okoń, W. (1972). System dydaktyczny. Warszawa.

Platon. (1958). Państwo z dodaniem siedmiu ksiąg Praw. W. Witwicki (tłum.). Warszawa.

Popper, K.R. (1998). Wiedza a zagadnienie ciała i umysłu. T. Baszniak (tłum.). Warszawa.

Renaut, A. (2001). Era jednostki. Przyczynek do historii podmiotowości. D. Leszczyński (tłum.). Wrocław.

Rubacha, K. (2004). O tworzeniu teorii pedagogicznych. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.). Pedagogika. Podręcznik akademicki, Warszawa.

Seręga, Z. (1989). Socjologiczna koncepcja podmiotowości – zarys problemów badawczych. W: P. Buczkowski, R. Cichocki (red.). Podmiotowość: możliwość, rzeczywistość, konieczność. Poznań.

Szemplińska-Stupnicka, W. (2002). Chaos, bifurkacje i fraktale wokół nas. Warszawa.

Sztompka, P. (1989). Socjologiczna teoria podmiotowości. W: P. Buczkowski, R. Cichocki (red.). Podmiotowość: możliwość, rzeczywistość, konieczność. Poznań.

Taylor, Ch. (2001). Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej. M. Gruszczyński i in. (tłum.). Warszawa.

Tomasz z Akwinu, św. (2009). Byt i istota. W. Sieńko (tłum.). Kęty.

Wiloch, T. (1993). Szkoła. W: W. Pomykało (red.). Encyklopedia pedagogiki. Warszawa.

Zaorski-Sikora Ł. (2007). Podmiot w świecie ponowoczesnym. W: E. Pietrzak, A. Warchał, Ł. Zaorski-Sikora (red.). Podmiot, osoba, tożsamość. Łódź.

Ziółkowski, M. (2002). System. W: Encyklopedia socjologii. T. 4. Warszawa.